РАЗДЗЕЛ V

СУПРАЦОЎНІЦТВА ЧАЛАВЕЧАЙ СЯМ’І

53. Адной з найглыбейшых форм убоства, якую можа зазнаць чалавек, з’яўляецца самотнасць. Па сутнасці іншыя формы ўбоства, таксама і матэрыяльныя, нараджаюцца з ізаляцыі, ад таго, што чалавек не з’яўляецца каханым ці з цяжкасцяў у каханні. Розныя віды ўбоства часта нараджаюцца з адкідвання Божай любові, з першаснай трагічнай замкнёнасці ў сабе чалавека, які лічыць, што з’яўляецца самадастатковым або толькі нязначным і часовым фактам, «чужым» у сусвеце, які ўзнік выпадкова. Чалавек становіцца адчужаным, калі застаецца самотным ці адарваны ад рэчаіснасці, калі адмаўляецца ад мыслення i веры ў пэўны Фундамент¹²⁵ . Усё чалавецтва становіцца адчужаным тады, калі давяраецца толькі чалавечым планам, фальшывым ідэалогіям i утопіям¹²⁶ . Сёння чалавецтва здаецца намнога больш інтэрактыўным, чым учора: гэтая большая блізкасць павінна перамяніцца ў сапраўдную еднасць. Развіццё народаў залежыць перадусім ад прызнання, што яны з’яўляюцца адной сям’ёй, якая супрацоўнічае ў сапраўднай еднасці i складаецца з суб’ектаў, якія жывуць не проста адзін побач з другім¹²⁷ .

Павел VI заўважыў, што «свет церпіць з прычыны недахопу мыслення»¹²⁸ . Гэтыя словы змяшчаюць сцвярджэнне, але найперш пажаданне: патрэбны новы размах мыслення, каб лепш зразумець вынікі таго, што мы з’яўляемся адной сям’ёй; узаемаўплыў паміж людзьмі на планеце заахвочвае нас да таго, каб інтэграцыя адбывалася больш пад знакам салідарнасці¹²⁹ , чым маргіналізацыі. Падобная праўда абавязвае крытычна i з улікам каштоўнасцяў паглыбляць катэгорыі адносінаў. Маецца на ўвазе заданне, якое нельга выканаць толькі пры дапамозе грамадскіх навук, бо яно патрабуе ўкладу такіх дысцыплін, як метафізіка i тэалогія, каб выразна зразумець трансцэндэнтную годнасць чалавека.

Чалавечае стварэнне, маючы духоўную прыроду, рэалізуецца ў міжасабовых адносінах. Чым больш праўдзіва перажывае іх, тым больш сталее яго асабістая тоеснасць. Чалавек ацэньвае сябе не ў ізаляцыі, але праз наладжаванне адносінаў з іншымі, а таксама з Богам. Таму важнасць гэтых адносінаў набывае фундаментальны характар. Гэта датычыць таксама народаў. Таму вельмі карысным для іх развіцця з’яўляецца метафізічнае бачанне адносінаў паміж асобамі. У гэтай сферы розум знаходзіць натхненне i накіраванасць у хрысцінскім аб’яўленні, згодна з якім супольнасць людзей не ўцягвае ў сябе асобы, знішчаючы іх аўтаномію, як гэта здараецца ў розных формах таталітарызму, але ўзвышае яе каштоўнасць, бо адносіны паміж асобамі і супольнасцямі – гэта адносіны асабовай паўнаты, якія вядуць да іншага віду паўнаты¹³⁰ . Як сямейная супольнасць не касуе ў сабе асобаў, якія яе ствараюць, i як сам Касцёл шануе ў поўні «новае стварэнне» (Гал 6, 15; 2 Кар 5, 17), якое праз хрост далучаецца да яго жывога цела, так і еднасць чалавечай сям’і не касуе ў сабе асобаў, народаў i культур, але робіць іх больш ўзаемна празрыстымі, больш злучанымі ў іх законнай разнастайнасці.

54. Тэма развіцця супадае з тэмай уключэння па прынцыпу рэляцыі ўсіх асобаў i ўсіх народаў да адной супольнасьці чалавечай сям’і, якая будуецца ў салідарнасці на асноўных каштоўнасцях справядлівасці і спакою. Гэтая перспектыва знаходзіць галоўнае святло ў адносінах паміж Асобамі Тройцы ў адной Божай Субстанцыі. Найсвяцейшая Тройца – гэта абсалютная еднасць, бо тры Божыя Асобы ствараюць чыстую рэляцыйнасць. Узаемная празрыстасць паміж трыма Божымі Асобамі з’яўляецца поўнай, а сувязь адной з другой цалкавітай, бо з’яўляюцца абсалютнай еднасцю i непаўторнасцю. Бог хоча таксама нас далучыць да гэтай рэчаіснасці камуніі: «Каб былі адно, як і Мы адно» (Ян 17, 22). Касцёл з’яўляецца знакам і прыладаю гэтай еднасці¹³¹ . Таксама адносіны паміж людзьмі ў гісторыі павінны толькі мець карысць з аднясення да гэтага боскага прыкладу. Асабліва ў святле аб’яўленай таямніцы Найсвяцейшай Тройцы можна зразумець, што сапраўднае адкрыццё азначае не цэнтрабежнае рассейванне, але глыбокае ўзаемнае пранікненне. Гэта выводзіцца таксама з паўсюдных чалавечых адчуванняў любові і праўды. Як сакрамэнтальная любоў паміж сужэнцамі духоўна яднае іх у «адно цела» (Быц 2, 24; Мц 19, 5; Эф 5, 31) i з дваіх, якімі былі, робіць рэляцыйную i сапраўдную еднасць, так аналагічна і праўда яднае паміж сабою чалавечыя душы так, што яны аднолькава думаюць, прыцягвае іх і яднае ў сабе.

55. Хрысціянскае аб’яўленне наконт еднасці чалавечага роду прадугледжвае метафізічную інтэрпрэтацыю humanum, у якой рэляцыйнасць з’яўляецца істотным элементам. Таксама іншыя культуры і рэлігіі вучаць братэрству і спакою, а значыць, з’яўляюцца вельмі важнымі для інтэгральнага чалавечага развіцця. Аднак ёсць шмат рэлігійных і культурных пазіцый, якія не прымаюць у поўні прынцыпу любові і праўды, і ў выніку стрымліваюць сапраўднае чалавечае развіццё ці проста перашкаджаюць яму. Сучасны свет прасякнуты пэўнымі культурамі рэлігійнага характару, якія не накіроўваюць чалавека да еднасці, але ізалююць яго ў пошуку індывідуальнага дабрабыту, абмяжоўваючыся заспакаеннем яго псіхалагічных чаканняў. Таксама пэўнае памнажэнне рэлігійных шляхоў, распачатых малымі групамі, ці нават некаторымі асобамі, а таксама рэлігійны сінкрэтызм могуць стаць прычынай рассеяння i недахопу ўдзелу. Магчымым негатыўным вынікам працэсу глабалізацыі з’яўляецца тэндэнцыя, якая спрыяе такому сінкрэтызму¹³² і ажыўляе формы «рэлігіі», якія вядуць людзей да адасаблення замест таго, каб весці іх да сустрэчы, і аддаляюць іх ад рэчаіснасці. Адначасова захоўваецца часам культурная і рэлігійная спадчына, якая замыкае грамадства ў статычных грамадскіх кастах, у магічных вераваннях, абыякавых да годнасці чалавечай асобы, у паставах падпарадкавання таямнічым сілам. У такіх сітуацыях паўстаюць шкодныя для сапраўднага развіцця цяжкасці ў прыняцці любові i праўды.

Таму, калі, з аднаго боку, з’яўляецца праўдай, што развіццё патрабуе рэлігіі і культуры розных народаў, то, з другога боку, таксама застаецца праўдай, што неабходным з’яўляецца адпаведнае распазнаванне. Рэлігійная свабода не азначае рэлігійнай абыякавасці i не робіць усе рэлігіі роўнымі¹³³ . Асабліва тым, хто мае палітычную уладу, неабходна распазнаваць уклад культур i рэлігій у будаванне грамадскай супольнасці з захаваннем агульнага дабра. Гэтае распазнаванне павінна кіравацца крытэрыем любові i праўды. Паколькі бярэцца пад увагу развіццё асобаў і народаў, гэтае распазнаванне будзе ўлічваць магчымасць эмансіпацыі i ўключэння ў перспектыве сапраўды чалавечай універсальнай супольнасці. «Увесь чалавек i ўсе людзі» – гэта крытэрый ацэнкі таксама культур i рэлігій. Хрысціянства як рэлігія Бога, «які мае чалавечае аблічча»¹³⁴ , змяшчае ў сабе падобныя крытэрыі.

56. Хрысціянская рэлігія, а таксама іншыя рэлігіі могуць зрабіць свой уклад у развіццё з умоваю, што Бог знойдзе месца таксама ў грамадскай сферы, з асаблівым суаднясеннем да культурнага, грамадскага, эканамічнага, a асабліва палітычнага вымярэння. Сацыяльнае вучэнне Касцёла ўзнікла, каб патрабаваць гэтага «грамадзянскага паўнамоцтва»¹³⁵ для хрысціянскай рэлігіі. Адмаўленне права на публічнае вызнанне сваёй веры і на дзеянне, каб праўды веры фарміравалі таксама грамадскае жыццё, выклікае негатыўныя наступствы для сапраўданага развіцця. Выключэнне рэлігіі з грамадскай сферы, падобна як рэлігійны фундаменталізм з другога боку, перашкаджаюць сустрэчы асобаў, а таксама іх супрацоўніцтву дзеля развіцця чалавецтва. У выніку грамадскае развіццё пазбаўляецца матывацый, а палітыка набывае рысы ўціску і агрэсіі. Існуе небяспека, што правы чалавека не будуць прызнавацца, бо будуць пазбаўлены свайго трансцэндэнтнага фундаменту або не будзе прызнана асабістая свабода. У секулярызме i фундаменталізме губляецца магчымасць плённага дыялогу i карыснага супрацоўніцтва паміж розумам і рэлігійнай верай. Розум заўсёды патрабуе ачышчэння праз веру, i гэта датычыць таксама палітычнага розуму, які не павінен лічыць сябе ўсемагутным. Са свайго боку рэлігія заўсёды патрабуе ачышчэння праз розум, каб паказаць сваё праўдзівае чалавечае аблічча. Перарыванне гэтага дыялогу нясе сур’ёзную небяспеку для развіцця чалавецтва.

57. Плённы дыялог паміж верай і розумам робіць больш плённай справу міласэрнасці ў грамадскай сферы i стварае найбольш адпаведныя рамкі для развіцця братняга супрацоўніцтва паміж веруючымі і няверуючымі ў супольнай перспектыве дзеянняў на карысць справядлівасці i спакою чалавецтва. У Пастырскай канстытуцыі Gaudium et spes айцы Сабору сцвердзілі: «Як веруючыя, так і няверуючыя згодныя ў тым, што ўсе рэчы, якія ёсць на зямлі, падпарадкаваны чалавеку як іх цэнтру і вяршыні»¹³⁶ . Для веруючых людзей свет з’яляецца плёнам не выпадку ці неабходнасці, але Божага плану. З гэтага нараджаецца для веруючых абавязак з’яднання сваіх намаганняў з намаганнямі ўсіх людзей добрай волі, іншых рэлігій або з няверуючымі, каб гэты наш свет сапраўды адказваў на Божы план: жыць як адна сям’я перад вачыма Стварыцеля. Асаблівым праяўленнем любові i галоўным крытэрыем братняга супрацоўніцтва веруючых і няверуючых з’яўляецца несумненна прынцып субсідыярнасці¹³⁷ як выраз неад’емнай чалавечай свабоды. Субсідыярнасць з’яўляецца перадусім дапамогай асобе праз незалежнасць прамежкавых груп. Такога тыпу дапамога аказваецца, калі асоба і грамадскія суб’екты не могуць дзейнічаць самастойна, i заўсёды прадугледжвае эмансіпіраваную мэтазгоднасць, бо спрыяе свабодзе i ўдзелу ў прыняцці адказнасці. Субсідыярнасць шануе годнасць асобы, у якой бачыць суб’ект, заўсёды гатовы пераказаць штосьці іншым. Прызнаючы ва ўзаемнасці ўнутраную сутнасць чалавечай істоты, субсідыярнасць з’яўляецца самым плённым сродкам супраць пэўных форм патэрналістычнага асістэнцыялізму. Яна можа выяўляцца ў разнастайным спалучэнні планаў, a значыць колькасці суб’ектаў, і таксама ў іх каардынацыі. Маецца на ўвазе прынцып, які асабліва адпавядае для кіравання глабалізацыяй i скіравання яе на сапраўднае чалавечае развіццё. Каб не стварыць небяспечнай універсальнай улады манакратычнага характару, кіраванне глабалізацыяй павінна адзначацца субсідыярнасцю, якая выражаецца на многіх узроўнях i ў розных сферах, якія ўзаемасупрацоўнічаюць. Глабалізацыя безумоўна патрабуе ўлады, бо ўзнімае праблему дасягнення глабальнага агульнага дабра; аднак такая ўлада павінна быць арганізавана ў духу субсідыярнасці i размеркавання кампетэнцый¹³⁸ , каб не парушаць свабоды i прыносіць канкрэтны плён.

58. Прынцып субсідыярнасці павінен быць сцісла звязаным з прынцыпам салідарнасці, і наадварот, бо субсідыярнасць без салідарнасці заканчваецца грамадскім партыкулярызмам, як і салідарнасць без субсідыярнасці становіцца асістэнцыялізмам, які прыніжае чалавека, што знаходзіцца ў патрэбе. Гэтае правіла агульнага характару трэба мець таксама на ўвазе, разглядаючы справы, што датычаць міжнароднай дапамогі і развіцця. Гэтая дапамога, незалежна ад інтэнцыі ахвярадаўцаў, можа часам утрымліваць нейкі народ у стане залежнасці, а нават спрыяць сітуацыям мясцовага дамінавання і эксплуатацыі ў краіне, якая атрымлівае дапамогу. Сапраўданая гаспадарчая дапамога дзеля таго, каб заставацца такой, не павінна імкнуцца да іншых мэтаў. Яна павінна аказвацца не толькі праз заахвочванне ўраду зацікаўленых краін, але таксама мясцовых гаспадарчых дзеячаў і суб’ектаў грамадзянскай супольнасці, якія ўдзельнічаюць у культуры, уключна з мясцовымі Касцёламі. Праграмы дапамогі павінны штораз больш мець рысы праграм, спалучаных з нізавым удзелам. Безумоўна, найбольшым багаццем, якое трэба цаніць у краінах, якія атрымліваюць дапамогу, з’яўляецца чалавечае багацце: гэта сапраўдны капітал, які трэба павялічваць, каб запэўніць самым бедным краінам сапраўды самастойную будучыню. Трэба таксама нагадаць, што ў эканамічнай сферы асноўнай дапамогай, якой патрабуюць развіццёвыя краіны, з’яўляецца дазвол i спрыянне паступоваму ўваходжанню іх прадукцыі на міжнародныя рынкі, даючы такім чынам магчымасць поўнага ўдзелу ў міжнародным гаспадарчым жыцці. У мінулым вельмі часта дапамога прычынялася да стварэння толькі другаснага рынку для вырабаў дадзеных краін. Гэта часта звязана з недахопам сапраўднага попыту на гэтыя вырабы. Таму неабходна дапамагаць гэтым краінам павысіць якасць іх вырабаў і лепш дастасаваць іх да попыту. Больш за тое, некаторыя часта баяліся канкурэнцыі імпарту тавараў, зазвычай земляробства, што паходзяць з эканамічна бедных краін. Аднак трэба нагадаць, што для гэтых краін магчымасць камерцыялізацыі такіх вырабаў азначае вельмі часта заруку іх пражыцця на кароткі і больш доўгі перыяд. Справядлівы i ўраўнаважаны міжнародны гандаль у земляробчай сферы можа ўсім прынесці карысць, як з боку продажу, так і з боку попыту. Таму не толькі неабходна надаць гэтай вытворчасці камерцыйны напрамак, але таксама ўстанавіць міжнародныя гандлёвыя правілы, якія б яе падтрымлівалі, і ўмацаваць фінансаванне развіцця, каб зрабіць гэтыя гаспадаркі больш прадуктыўнымі.

59. Супрацоўніцтва ў развіцці не павінна мець выключна эканамічны характар; яно павінна стаць вялікай нагодай для культурнай і чалавечай сустрэчы. Калі суб’екты супрацоўніцтва гаспадарча развітых краін, як гэта часам здараецца, не ўлічваюць культурнай самабытнасці сваёй і іншых, якая складаецца з людскіх каштоўнасцяў, яны не могуць устанаўліваць ніякага сур’ёзнага дыялогу з грамадзянамі бедных краін. Калі яны прымаюць абыякава i безразважна кожную культурную прапанову, то не ў стане адказваць за сваё сапраўднае развіццё¹³⁹ . Тэхналагічна развітыя грамадствы не павінны блытаць сваё тэхналагічнае развіццё з уяўнай культурнай перавагай, але павінны адкрыць у сабе часам забытыя цноты, якія дазволілі ім расквітнець на працягу гісторыі. Развіццёвыя грамадствы павінны застацца вернымі ўсяму таму, што з’яўляецца сапраўды чалавечым у іх традыцыях, пазбягаючы аўтаматычнага дыктавання сабе механізмаў глабальнай тэхналагічнай цывілізацыі. Ва ўсіх культурах выступаюць асаблівыя i разнастайныя этычныя супадзенні, якія з’яўляюцца выразам той самай чалавечай натуры, жаданай Стварыцелем, i якія этычную мудрасць чалавецтва называюць натуральным законам¹⁴⁰ .  Такі паўсюдны маральны закон з’яўляецца салідным фундаментам усялякага культурнага, рэлігійнага і палітычнага дыялогу, не дазваляючы шматграннаму плюралізму розных культур адыходзіць ад сумеснага пошуку праўды, дабра і Бога. Таму згода на прыняцце гэтага закону, запісанага ў сэрцах людзей, з’яўляецца перадумовай усялякага канструктыўнага грамадскага супрацоўніцтва. Ва ўсіх культурах ёсць цяжары, ад якіх трэба вызваліцца, а таксама цемры, з якіх трэба выйсці. Хрысціянская вера, якая ўцелаўляецца ў культуры, перарастаючы яе, можа дапамагчы ім узрастаць у паўсюднай узаемнай блізкасці і салідарнасці з карысцю для супольнаснага і планетарнага развіцця.

60. У пошуку выйсця з сучаснага эканамічнага крызісу дапамога на карысць развіцця бедных краін павінна лічыцца праўдзівай прыладаю стварэння багаццяў для ўсіх. Які праект дапамогі можа накрэсліць такі значны рост вартасці, у тым ліку і міжнароднай гаспадаркі, калі не падтрымка народаў, якія яшчэ знаходзяцца ў пачатковай або не вельмі развітай фазе свайго эканамічнага развіцця? У гэтай перспектыве гаспадарча больш развітыя дзяржавы зробяць усё магчымае, каб прызначыць большыя квоты свайго нацыянальнага валавага даходу на дапамогу ў развіцці, захоўваючы прынятыя на міжнародным узроўні абавязацельствы ў гэтай справе. Яны могуць гэта зрабіць, пераглядаючы свае прынцыпы апекі i грамадскай салідарнасці, выкарыстоўваючы ў гэтай сферы прынцып субсідыярнасці i ствараючы больш інтэгральныя сістэмы сацыяльнай апекі з актыўным удзелам прыватных асобаў, а таксама грамадзянскай супольнасці. Так можна нават палепшыць дапамогу і сацыяльную апеку і адначасова зберагчы рэсурсы, ліквідуючы марнатраўства i нелегальныя даходы, i прызначыць іх на карысць міжнароднай салідарнасці. Сістэма сацыяльнай салідарнасці, якая адзначаецца большым удзелам і з’яўляецца больш арганічнай і менш бюракратычнай, але не менш каардынаванай, дазволіла б ацаніць тыя спячыя сёння энэргіі з карысцю таксама для салідарнасці паміж народамі.

Карысным для развіцця магло б стаць таксама эфектыўнае прымяненне гэтак званай фіскальнай дапамогі, якая дазволіла б грамадзянам вырашаць аб прызначэнні квот з іх падаткаў, перададзеных дзяржаве. Калі не будзе партыкулярных скажэнняў, гэта можа дапамагчы абудзіць нізавую форму грамадскай салідарнасці з верагоднай карысцю таксама ў сферы салідарнасці дзеля развіцця.

61. Больш шырокая салідарнасць на міжнародным узроўні выражаецца перадусім у працягванні, таксама ва ўмовах эканамічнага крызісу, пашырэння большага доступу да адукацыі, якая, з другога боку, з’яўляецца істотнай умовай эфектыўнасці міжнароднага супрацоўніцтва. Пад паняццем «адукацыя» маем на ўвазе не толькі асвету або прафесіянальную падрыхтоўку, хоць абедзве з’яўляюцца важнымі элементамі развіцця, але поўную фармацыю асобы. У сувязі з гэтым трэба падкрэсліць пэўны праблематычны аспект: каб выхаваць, трэба ведаць, кім з’яўляецца чалавечая асоба, i ведаць яе прыроду. Умацаванне рэлятывісцкага погляду на гэтую прыроду нараджае сур’ёзныя праблемы ў выхаванні, асабліва ў маральным, прадвызначаючы яго пашырэнне ва універсальным маштабе. Падпарадкоўваючыся такога тыпу рэлятывізму, усе становяцца больш беднымі, што негатыўна сказваецца на плённасці дапамогі найбяднейшаму насельніцтву, якое не толькі патрабуе эканамічных ці тэхнічных сродкаў, але таксама педагагічных метадаў i сродкаў, якія падтрымліваюць асобы ў поўнай рэалізацыі іх чалавечнасці.

Прыкладам значнасці гэтай праблемы з’яўляецца міжнародны турызм¹⁴¹ , які можа быць істотным элементам эканамічнага развіцця і культурнага росту, але можа таксама стаць нагодай для эксплуатацыі i маральнай дэградацыі. Дадзеная сітуацыя стварае асаблівыя магчымасці, каб аспекты эканамічнага развіцця, г. зн. прыцягвання капіталу i ўзнікненне мясцова важных ініцыятыў бізнэсу, лучыліся з культурнымі аспектамі, і больш за ўсё з выхаваўчым. Гэта мае месца ў многіх выпадках, аднак вельмі часта міжнародны турызм з’яўляецца антывыхаваўчай падзеяй як для турыста, так і для мясцовага насельніцтва, што звязана часта з амаральнымі паводзінамі, a нават ненармальнымі, як у выпадку гэтак званага сэксуальнага турызму, ахвярай якога становяцца многія людскія жыцці, нават маладога ўзросту. Прыкра сцвярджаць, што адбываецца гэта часта пры падтрымцы мясцовых улад, з маўклівай згоды ўлады краін, адкуль паходзяць турысты, i пры саўдзеле многіх арганізатараў гэтай галіны.  Нават, калі не даходзіць аж да такіх скажэнняў, міжнародны турызм часта перажываецца спажывецкім i геданістычным чынам, як уцёкі, арганізаваныя тыповым для краін паходжання спосабам, і таму яны не спрыяюць праўдзівай сустрэчы асобаў i культур. Пагэтаму трэба думаць пра іншую мадэль турызму, здольную прапагандаваць праўдзівае ўзаемнае пазнанне, не змяншаючы прасторы для адпачынку i здаровай забавы: гэтага тыпу турызм развіваецца таксама дзякуючы цеснай сувязі вопыту міжнароднага супрацоўніцтва i прадпрымальніцтва ў сферы развіцця.

62. Калі кажам пра інтэгральнае чалавечае развіццё, варта звярнуць увагу на з’яву міграцыі. Гэтая з’ява ўражвае колькасцю ахопленых ёй асоб, прынесенымі ёй сацыяльнымі, эканамічнымі, палітычнымі, культурнымі i рэлігійнымі праблемамі і з прычыны драматычных выклікаў, якія яна ставіць перад грамадствамі паасобных краін i перад міжнароднай супольнасцю. Можам сказаць, што мы знаходзімся перад сацыяльнай з’явай эпахальнага характару, якая патрабуе моцнай i дальнабачнай палітыкі міжнароднага супрацоўніцтва, каб можна было адпаведна ёй супрацьстаяць. Такую палітыку трэба развіваць, пачынаючы ад сціслага супрацоўніцтва паміж краінамі паходжання эмігрантаў, і краінамі, да якіх яны прыбываюць. Гэтай палітыцы павінны спадарожнічаць адпаведныя міжнародныя пагадненні, здольныя гарманізаваць розныя заканадаўчыя парадкі, забяспечыць у перспектыве патрэбы i правы асобаў, а таксама сем’яў эмігрантаў і адначасова грамадства, у якім яны жывуць. Ніводная краіна не можа лічыць, што сама зможа супрацьстаяць міграцыйным праблемам нашага часу. Мы ўсе заўважаем цяжар цярпення, непрыемнасцяў i імкненняў, якія спадарожнічаюць міграцыйным рухам. Як вядома, гэтая з’ява мае складаны характар; аднак застаецца праўдай, што замежныя працаўнікі, нягледзячы на цяжкасці, звязаныя са сваёй інтэграцыяй і працай робяць значны ўклад у гаспадарчае развіццё краіны, якая іх прымае, а таксама ў развіццё родных краін, дзякуючы фінансавым пераводам. Зразумела, гэтых працаўнікоў нельга лічыць таварам або звычайнай працоўнай сілай. Нельга лічыць іх якім-небудзь іншым элементам вытворчасці. Кожны эмігрант з’яўляецца чалавечай асобай, якая, сама па сабе, мае неад’емнае фундаментальнае права, якое павінны шанаваць усе i ў кожнай сітуацыі¹⁴² .

63. Разважаючы над праблемай развіцця, трэба падкрэсліць непасрэдную сувязь паміж беднасцю i беспрацоўем. У многіх выпадках убогія з’яўляюцца вынікам парушэння годнасці чалавечай працы, таму што абмяжоўваюцца яе магчымасці (беспрацоўе, частковае беспрацоўе), а таксама таму, што дэвальвуюцца «правы, якія з яе вынікаюць, асабліва права на справядлівую заработную плату, на забеспячэнне асобы працаўніка і сям’і»¹⁴³ . Таму ўжо 1 мая 2000 года мой святой памяці папярэднік Ян Павел II з нагоды Юбілею працоўных звярнуўся з заклікам стварыць «глабальную кааліцыю на карысць годнай працы»¹⁴⁴ , заахвочваючы да прымянення стратэгіі Міжнароднай Арганізацыі Працы. Такім чынам выказаў рашучую маральную падтрымку гэтай мэты, як імкнення сем’яў ва ўсіх краінах свету. Што азначае выкарыстанае адносна працы слова «годнасць»? Азначае працу, якая ў кожным грамадстве выражае істотную годнасць кожнага мужчыны i кожнай жанчыны: азначае працу, выбраную свабодна, якая плённа злучыць працаўнікоў, мужчын і жанчын, з развіццём іх супольнасці; азначае працу, якая ў сваю чаргу дазваляе, каб працаўнікі мелі пашану i былі свабодныя ад усялякай дыскрымінацыі; азначае працу, якая дазваляе задаволіць патрэбы сям’і i даць адукацыю дзецям, каб яны не былі вымушаныя працаваць; азначае працу, якая дазваляе працаўнікам свабодна ствараць арганізацыі, каб іхні голас быў пачуты; азначае працу, якая пакідае дастатковую магчымасць для адшукання ўласных каранёў на асабістым, сямейным i духоўным узроўнях; азначае працу, якая забяспечвае годныя ўмовы жыцця працаўнікам, якія дачакаліся пенсіі.

64. Разважаючы над тэмай працы, неабходна таксама  нагадаць пра пільную патрэбу таго, каб прафесійныя саюзы працоўных, пры заахвочванні і падтрымцы Касцёла, былі адкрытыя на новыя перспектывы, якія з’яўляюцца ў працоўных асяроддзях. Нягледзячы на абмежаванні, уласцівыя галіновым прафесійным саюзам, прафсаюзы пакліканы заняцца новымі праблемамі нашых грамадстваў: маю на ўвазе, напрыклад, сукупнасць пытанняў, якія вучоныя, што займаюцца грамадскімі навукамі, ідэнтыфікуюць як канфлікт паміж асобай-працаўніком і асобай-спажыўцом. Неабавязкова падзяляць тэзу пра пераход, які адбыўся ад цэнтральнага характару працаўніка да цэнтральнага характару спажыўца, аднак падаецца, што і гэта таксама з’яўляецца полем для новага прафсаюзнага досведу. Глабальны кантэкст, у якім рэалізуецца праца, патрабуе таксама, каб нацыянальныя прафесійныя саюзы, пераважна сканцэнтраваныя на аброне інтарэсаў сваіх членаў, паглядзелі таксама на тых, хто да іх не належыць, асабліва на працаўнікоў развіццёвых краін, дзе часта парушаюцца грамадскія правы. Абарона гэтых працаўнікоў пры дапамозе адпаведных ініцыятыў адносна краін іх паходжання дазволіць прафесійным саюзам ясна паказаць праўдзівыя этычныя і культурныя рацыі, што дазволілі б ім стаць вырашальным элементам развіцця ў розных грамадскіх і працоўных кантэкстах. Заўсёды застаецца актуальным традыцыйнае навучанне Касцёла, якое прапануе адрозніваць ролю i функцыі прафсаюзаў i палітыкі. Гэтае адрозненне дазволіць прафсаюзам распазнаць у грамадзянскай супольнасці найбольш спрыяльнае асяроддзе для неабходнага дзеяння ў абароне i прамоцыі свету працы, асабліва дзеля карысці працаўнікоў, якія выкарыстоўваюцца i не рэпрэзэнтуюцца, і цяжкая сітуацыя якіх часта не заўважаецца грамадствам.

65. Таксама неабходна, каб фінансы самі па сабе, у адноўленых па неабходнасці структурах i спосабах функцыянавання, пасля іх дрэннага выкарыстання, якое шкодзіла рэальнай гаспадарцы, сталі зноў прыладай, якая мае на мэце найлепшае стварэнне багаццяў і развіццё. Уся эканоміка i ўсе фінансы, а не толькі іх некаторыя сектары, як прылады павінны выкарыстоўвацца этычна, каб стварыць адпаведныя ўмовы для развіцця чалавека і народаў. Канешне, карысным, а ў некаторых акалічнасцях неад’емным, з’яўляецца абуджэнне фінансавых ініцыятыў, у якіх дамінуе гуманістычны характар. Аднак гэта не павінна весці да забывання, што ўся фінансавая сістэма павінна мець на мэце падтрымку сапраўднага развіцця. Перадусім трэба, каб намеру чыніць дабро не супрацьпастаўлялі намер плённай здольнасці стварэння дабротаў. Асобы, якія кіруюць фінансавай палітыкай, павінны зразумець этычны фундамент сваёй дзейнасці, каб не злоўжываць тымі вытанчанымі прыладамі, якія могуць здрадзіць укладчыка. Справядлівы намер, яснасць i пошук добрых вынікаў спалучаны паміж сабой i іх ніколі нельга раздзяляць. Калі любоў разумная, яна зможа таксама знайсці спосаб дзеяння паводле прадбачлівай i слушнай прыдатнасці, што значна паказвае шматлікі вопыт супрацоўніцтва ў сферы крэдытавання.

Як юрыдычнае рэгуляванне сектара з мэтай абароны слабейшых суб’ектаў і перашкоды скандальным спекуляцыям, так i выпрабаванне новых форм фінансавання, прызначаных для падтрымкі праектаў развіцця, з’яўляюцца станоўчым вопытам, які трэба паглыбляць i падтрымліваць, падкрэсліваючы адказнасць укладчыка. Таксама вопыт мікрафінансавання, які мае свае карані ў разважаннях i творах грамадскіх гуманістаў – перадусім маю на ўвазе ўзнікненне адмысловых інстытуцый дапамогі – трэба умацаваць i прывесці ў рух, асабліва там, дзе фінансавыя праблемы могуць стаць драматычнымі для многіх найслабейшых слаёў насельніцтва, каб абараняць іх ад ліхвярства ці роспачы. Найслабейшых суб’ектаў трэба выхоўваць для абароны перад ліхвярствам, падобна як бедныя народы трэба вучыць чэрпаць рэальную карысць з мікракрэдытавання, настрайваючы іх супраць выкарыстання форм эксплуатацыі, магчымых ў гэтых дзвюх сферах. Паколькі ў багатых краінах існуюць таксама новыя формы беднасці, мікрафінансаванне можа быць канкрэтнай дапамогай для ўзнікнення новых ініцыятыў i сектараў на карысць слабых грамадскіх колаў, таксама ў фазе магчымага збяднення.

66. Узаемныя міжнародныя сувязі прывялі да ўзнікнення новай палітычнай улады – улады спажыўцоў, а таксама іх таварыстваў. Маецца на ўвазе з’ява, якую трэба вывучаць і якая мае станоўчыя элементы, якія трэба актывізаваць, а таксама злоўжыванні, якіх трэба пазбягаць. Слушным ёсць тое, каб асобы разумелі, што купля заўсёды з’яўляецца маральным чынам, а не толькі эканамічным. Таму існуе сціслая грамадская адказнасць спажыўца, якая спалучаецца з грамадскай адказнасцю свету бізнэса. Спажыўцоў трэба пастаянна выхоўваць¹⁴⁵ да ролі, якую яны штодня выконваюць i якую могуць выконваць, захоўваючы маральныя прынцыпы, без змяншэння маральнай рацыянальнасці, закладзенай у акце куплі. Таксама ў сферы пакупак, менавіта ў моманты, калі пакупніцкая здольнасць можа зменшыцца, i існуе патрэба больш умеркаванага спажывання, трэба выбраць іншыя шляхі, напрыклад, формы супрацоўніцтва пры закупцы, такія як кааперацыі спажыўцоў, якія дзейнічаюць з XIX ст. таксама дзякуючы ініцыятыве католікаў. Карысна таксама падтрымліваць новыя формы камерцыялізацыі тавараў, якія паходзяць з бедных рэгіёнаў планеты. Маецца на ўвазе тое, каб гарантаваць вытворцам годны заробак, даючы магчымасць транспартнага рынку, каб вытворцы атрымалі не толькі большы заробак, але таксама больш поўную фармацыю, прафесійныя навыкі i тэхналогіі. Нельга таксама падобны эканамічны вопыт на карысць развіцця спалучаць з ідэалагічнымі поглядамі пэўных партый. Як элемент эканамічнай дэмакратыі жаданай з’яўляецца аднак больш выразная роля спажыўцоў з умовай, што імі не маніпулююць таварыствы, якія рэальна не прадстаўлены.

67. Адносна нястрыманага росту міжнароднай ўзаемазалежнасці моцна адчуваецца, у святле рэгрэсу, які таксама мае міжнародны характар, пільная патрэба рэформы Арганізацыі Аб’яднаных Нацый i міжнароднай эканамічнай i фінансавай структуры. Трэба, каб канкрэтную форму набыло паняцце сям’і народаў. Адчуваецца таксама пільная неабходнасць у наватарскіх формах для ажыццяўлення прынцыпу адказнасці за ахову¹⁴⁶ , a таксама прадстаўленне больш бедным народам рэальнага голасу ў супольных рашэннях. Гэта здаецца неабходным менавіта ў святле палітычнага, юрыдычнага і эканамічнага ладу, які павялічыць і скіруе міжнароднае супрацоўніцтва да салідарнага развіцця ўсіх народаў. Існуе пільная патрэба праўдзівай палітычнай міжнароднай улады – акрэсленай ужо маім папярэднікам, благаслаўлёным Янам XXIII – для кіравання сусветнай эканомікай; для аздараўлення гаспадарак, закранутых крызісам; для прадухілення паглыблення крызісу i вынікаючых адсюль парушэнняў раўнавагі; для правядзення адпаведнага поўнага раззбраення, а таксама для гарантыі харчовай бяспекі i спакою, для гарантыі аховы навакольнага асяроддзя і рэгулявання міграцыйных рухаў. Такога тыпу ўлада павінна акрэслівацца правам, супольна захоўваць прынцыпы субсідыярнасці i салідарнасці, павінна быць накіравана на рэалізацыю агульнага дабра¹⁴⁷ , удзельнічаць у рэалізацыі сапраўднага інтэгральнага чалавечага развіцця, натхнёнага каштоўнасцямі любові ў праўдзе. Больш за тое, такая ўлада павінна прызнавацца ўсімі, павінна быць плённай, каб кожнаму гарантаваць бяспеку, захаванне справядлівасці i выкананне закону¹⁴⁸ . Канешне, яна павінна мець правы, каб бакі выконвалі яе рашэнні, a таксама прынятыя i ўзгодненыя на розных міжнародных форумах сродкі. Калі б гэтага не было, міжнароднаму праву, нягледзячы на многія дасягненні ў розных сферах, пагражала б залежнасць ад раўнавагі сілаў паміж наймацнейшымі. Інтэгральнае развіццё народаў i міжнароднае супрацоўніцтва патрабуюць устанаўлення вышэйшай ступені міжнароднага парадку субсідыярнага характару для кіравання глабалізацыяй¹⁴⁹ і, нарэшце, устанаўленння сацыяльнага парадку, згоднага з маральным парадкам i ў суаднясенні, якое існуе паміж маральнай і грамадскай сферай, паміж палітыкай і эканамічнай і грамадзянскай сферамі; парадку, які ўжо прадстаўлены ў Статутах Аб’яднаных Нацый.

Пры выкарыстанні матэрыялаў сайта спасылка на Catholic.By абавязкова.