ЭНЦЫКЛІКА

CARITAS IN VERITATE

СВЯТОГА АЙЦА БЭНЭДЫКТА ХVІ

ДА БІСКУПАЎ, ПРЭЗБІТЭРАЎ І ДЫЯКАНАЎ

КАНСЭКРАВАНЫХ АСОБАЎ І ДА ЎСІХ СВЕЦКІХ ВЕРНІКАЎ

АБ ІНТЭГРАЛЬНЫМ ЧАЛАВЕЧЫМ РАЗВІЦЦІ

Ў ЛЮБОВІ І ПРАЎДЗЕ

(пераклад Секцыі па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў Касцёла

Камісіі Божага Культу і Дысцыпліны Сакрамэнтаў пры Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі)

Уводзіны

1. ЛЮБОЎ У ПРАЎДЗЕ, якую засведчыў Езус Хрыстус сваім зямным жыццём і перадусім сваёй смерцю і ўваскрасеннем, з’яўляецца асноўнай вядучай сілай сапраўднага развіцця кожнай асобы i ўсяго чалавецтва. Любоў – «caritas» – гэта надзвычайная сіла, якая заахвочвае людзей адважна i ахвярна ўдзельнічаць у справе справядлівасці i спакою. Гэтая сіла бярэ свой пачатак у Богу – спрадвечнай Любові i абсалютнай Праўдзе. Кожны знаходзіць сваё дабро, калі той план, які Бог мае адносна яго, прымае, каб яго цалкам рэалізаваць, бо ў гэтым плане знаходзіць уласную праўду і, прымаючы яе, становіцца свабодным (пар. Ян 8, 22). Таму абарона праўды, прадстаўленне яе з пакорай i перакананнем, а таксама сведчанне аб ёй у жыцці з’яўляюцца патрабавальнымі i неад’емнымі формамі любові, бо яна «радуецца разам з праўдай» (1 Кар 13, 6). Усе людзі адчуваюць унутраны імпульс да праўдзівай любові: любоў і праўда ніколі цалкам не пакідаюць іх, бо з’яўляюцца пакліканнем, якое Бог запісаў у сэрца i розум кожнага чалавека. Езус Хрыстус ачышчае i вызваляе пошукі любові і праўды ад нашай людской абмежаванасці i адкрывае нам ва ўсёй паўнаце ініцыятыву любові i праект сапраўднага жыцця, падрыхтаваны для нас Богам. У Хрысце любоў у праўдзе становіцца Абліччам Яго Асобы, a для нас – пакліканнем любіць нашых братоў у праўдзе Ягонага плану, бо Ён сам ёсць Праўдай (пар. Ян 14, 6).

2. Любоў (caritas) – гэта галоўны шлях сацыяльнага вучэння Касцёла. Усялякая адказнасць i ўдзел, акрэсленыя гэтым вучэннем, жывяцца любоўю, якая згодна з навучаннем Езуса з’яўляецца сінтэзам усяго Закону (пар. Мц 22, 36-40). Яна змяшчае праўдзівы змест асабістых адносінаў з Богам i бліжнім; з’яўляецца не толькі прынцыпам мікраадносінаў: сяброўскіх сувязяў, сямейных, малой групы, але таксама макраадносінаў: грамадскіх, эканамічных i палітычных. Для Касцёла, сфарміраванага Евангеллем, любоў з’яўляецца ўсім, таму што, як кажа св. Ян (пар. 1 Ян 4, 8. 16) i як я нагадаў у маёй першай энцыкліцы «Бог ёсць любоў» (Deus caritas est): усё вынікае з Божай любові, праз яе ўсё набывае форму, да яе ўсё скіравана. Любоў – гэта найбольшы дар, які Бог перадаў людзям, гэта Яго абяцанне i наша надзея.

Я ведаю, што існуюць памылковыя шляхі, і любоў – як гэта бывала i надалей здараецца – пазбаўляецца сэнсу, а з гэтым звязана небяспека скажонага разумення любові, выключэння з яе этычнага зместу i, у кожным выпадку, складанасць у яе праўдзівай ацэнцы. У сацыяльных, юрыдычных, культурных, палітычных i эканамічных колах, г.зн. у кантэкстах, найбольш падуладных такому віду небяспекі, з лёгкасцю сцвярджаецца яе невялікае значэнне ў інтэрпрэтацыі i кіраванні маральнай адказнасцю. Таму неабходна спалучаць любоў з праўдай не толькі ў напрамку, указаным св. Паўлам, «праўда ў любові» (Эф 4, 15), але таксама ў адваротным i камплементарным напрамку – «любоў у праўдзе». Праўду неабходна шукаць, знаходзіць яе i выражаць у «эканоміі» любові, а любоў у сваю чаргу трэба разумець, цаніць i жыць ёй у святле праўды. Такім чынам не толькі паслужым любові, асветленай праўдай, але прычынімся да ажыццяўлення праўды, паказваючы яе моц сведчання i пераканання ў канкрэтным грамадскім жыцці. Гэта мае значэнне і сёння, у грамадскім i культурным кантэксце, рэлятывісцкім адносна праўды, неахвотным да яе і пакідаючым яе без ўвагі.

3. Дзякуючы гэтай цеснай сувязі з праўдай любоў можна прызнаць сапраўдным праяўленнем чалавечнасці, а таксама галоўным элементам чалавечых адносінаў, таксама публічнага характару. Толькі ў праўдзе любоў яснее бляскам i можа праўдзіва перажывацца. Праўда з’яўляецца святлом, якое надае сэнс і вартасць любові. Гэтае святло ёсць святлом розуму і веры, дзякуючы якому розум прыходзіць да прыроднай і звышпрыроднай праўды любові: адкрывае сэнс яе дару, прыняцця і еднасці. Без праўды любоў заканчваецца сентыментальнасцю, становіцца пустой абалонкай, якую можна адвольна напоўніць. У культуры без праўды існуе небяспека скажэння любові. Яна становіцца ахвярай эмоцый і выпадковых меркаванняў адзінак, словам злоўжываным і перакручаным да таго, што набывае супрацьлеглае значэнне. Праўда вызваляе любоў ад вузкіх эмацыйных шляхоў, якія пазбаўляюць яе камунікатыўнага і грамадскага зместу, i ад фідэізму, які пазбаўляе яе чалавечага і універсальнага погляду. Любоў адлюстроўвае ў праўдзе асабісты і адначасова публічны характар веры ў біблійнага Бога, які адначасова ёсць «Agápe» i «Lógos»: Любоўю i Праўдай, Любоўю i Словам.

4. Паколькі любоў (caritas) напоўнена праўдай, чалавек можа зразумець багацце яе каштоўнасці, можа дзяліцца ёй i перадаваць яе. Бо праўда – гэта lógos, што стварае diálogos, a значыць камунікацыю i еднасць. Праўда, дазваляючы людзям выйсці з кола суб’ектыўных меркаванняў i адчуванняў, дае ім магчымасць пераадолець культурныя і гістарычныя абумоўленасці, а таксама сустрэцца ў ацэнцы каштоўнасцяў i сутнасці рэчаў. Праўда адкрывае i яднае розумы ў lógos любові: гэта хрысціянскае абвяшчэнне i сведчанне любові. У дадзеным грамадскім і культурным кантэксце, у якім распаўсюджана тэндэнцыя да рэлятывізацыі праўды, перажыванне любові ў праўдзе вядзе да разумення, што выбар хрысціянскіх каштоўнасцяў з’яўляецца справай не толькі карыснай, але неабходнай для будавання добрага грамадства, а таксама для сапраўднага і інтэгральнага чалавечага развіцця. Хрысціянства любові без праўды можна лёгка ператварыць у сховішча добрых пачуццяў, карысных у грамадскім суіснаванні, але другасных. Такім чынам не было б ужо праўдзівага і адпаведнага месца для Бога ў свеце.  Любоў, пазбаўленая праўды, зводзіцца да вузкага асяроддзя, пазбаўленага зносінаў з іншым чалавекам. Яна выключана з праектаў i працэсаў будавання, у дыялогу ведаў i чынаў, універсальнага чалавечага развіцця.

5. Caritas – гэта любоў прынятая i падараваная. Гэта «ласка» (cháris). Яе крыніцай з’яўляецца крыштальная любоў Айца да Сына, у Духу Святым. Гэта любоў, якая з Сына сплывае на нас. Гэта любоў творчая, дзякуючы якой мы існуём; гэта любоў адкупленчая, дзякуючы якой мы з’яўляемся новым стварэннем. Гэта любоў аб’яўленая i рэалізаваная Хрыстом (пар. Ян 13, 1), якая «вылілася ў сэрцы нашыя праз Духа Святога» (Рым 5, 5). Людзі, як адрасаты Божай любові, сталі суб’ектамі любові i пакліканы стаць прыладамі ласкі дзеля пашырэння Божай любові i стварэння повязяў любові.

На гэтую дынаміку любові, прынятай і падараванай, адказвае сацыяльнае вучэнне Касцёла. Яно з’яўляецца «caritas in veritate in re sociali»: абвяшчэннем праўды любові Хрыста ў грамадстве. Гэтае вучэнне ёсць паслугай любові, але ў праўдзе. Праўда захоўвае i выражае вызваленчую моц любові ў штораз новых падзеях гісторыі. З’яўляецца адначасова, у адрозненні i еднасці дзвюх сфер пазнання, праўдай веры i розуму. Гэтай праўды патрабуюць развіццё, грамадскі дабрабыт i адпаведнае вырашэнне сур’ёзных грамадска-эканамічных праблем, якія непакояць чалавецтва. Яшчэ больш яны патрабуюць, каб гэтую праўду любілі i аб ёй сведчылі. Без праўды, даверу і любові да праўды няма грамадскай свядомасці i адказнасці, а грамадская дзейнасць становіцца залежнай ад прыватных інтарэсаў i логікі ўлады, што вядзе да падзелу грамадства, і тым больш грамадства, якое імкнецца да глабалізацыі ў такія цяжкія моманты, як сёння.

6. «Caritas in veritate» – гэта прынцып, вакол якога канцэнтруецца сацыяльнае вучэнне Касцёла. Гэты прынцып знаходзіць форму дзеяння ў арыентацыйных крытэрыях маральнага чыну. Асабліва хачу звярнуць увагу на два з іх, якія адмыслова звязаны з удзелам на карысць развіцця ў грамадстве, якое імкнецца да глабалізацыі: на справядлівасць i агульнае дабро.

Найперш справядлівасць. Ubi societas, ibi ius: кожнае грамадства выпрацоўвае ўласную сістэму вымярэння справядлівасці. Любоў пераўзыходзіць справядлівасць, бо любіць – гэта значыць дарыць, ахвяроўваць штосьці маё іншаму; але ніколі няма любові без справядлівасці, якая схіляе даць іншаму тое, што з’яўляецца ягоным, што яму належыць з той прычыны, што ён існуе і дзейнічае. Не магу іншаму «падараваць» штосьці з сябе, калі не дам яму ў першую чаргу тое, што яму належыць па справядлівасці. Хто любіць іншых, той перадусім справядлівы ў адносінах да іх. Справядлівасць не толькі не з’яўляецца чужой для любові, гэта не толькі не альтэрнатыўная ці паралельная любові дарога: справядлівасць непадзельна звязана з любоўю1 , яна спадарожнічае ёй. Справядлівасць – гэта першы шлях любові, як сказаў Павел VI, гэта яе «найменшая мера»2 , яна з’яўляецца інтэгральнай часткай любові «ўчынкам і праўдаю» (1 Ян 3, 18), да якой заахвочвае апостал Ян. З аднаго боку, любоў патрабуе справядлівасці: прызнання i шанавання слушных правоў кожнай асобы i кожнага народу. Яна распачынае будаванне горада чалавека згодна з законам i справядлівасцю. З другога боку, любоў пераўзыходзіць справядлівасць i дапаўняе яе згодна з логікай дару i прабачэння3 . Горад чалавека не вырастае дзякуючы толькі суаднясенню з правамі і абавязкамі, але яшчэ больш i ў першую чаргу дзякуючы адносінам бескарыслівасці, міласэрнасці i еднасці. Любоў заўсёды паказвае ў чалавечых адносінах Божую любоў, надаючы тэалагальную і збаўчую каштоўнасць усялякім справам справядлівасці ў свеце.

7. Трэба таксама асабліва мець на ўвазе агульнае дабро. Любіць кагосьці – значыць жадаць для яго дабра i плённа дзейнічаць з гэтай мэтай. Побач з індывідуальным дабром існуе дабро, звязанае з грамадскім суіснаваннем асобаў: агульнае дабро. Гэта дабро такога «мы-усе», што складаецца з канкрэтных асобаў, сем’яў і прамежкавых груп, якія яднаюцца ў грамадскую супольнасць4 . Гэта не дабро, якое шукаецца дзеля яго самога, але з увагі на асобы, якія належаць да грамадскай супольнасці i якія толькі ў ёй могуць па-сапраўднаму i плённа атрымаць сваё дабро. Імкненне да агульнага дабра i спрыянне яму з’яўляецца патрабаваннем справядлівасці i любові. Дзейнасць на карысць агульнага дабра азначае, з аднаго боку, клопат, a з другога – карыстанне сукупнасцю інстытуцый, якія з юрыдычнага, грамадзянскага, палітычнага і культурнага пункту бачання ствараюць структуру грамадскага жыцця, якое такім чынам набывае форму pólis, горада. Чым больш плённа любім бліжняга, тым больш клапоцімся пра агульнае дабро, якое адпавядае таксама яго сапраўдным патрэбам. Кожны хрысціянін пакліканы да такой любові паводле свайго паклікання і магчымасцяў уздзеяння ў pólis. Вось інстытуцыйны – можам таксама сказаць палітычны – шлях любові, не менш прыдатны i выразны за любоў, якая непасрэдна датычыць бліжняга, па-за інстытуцыйнымі пасярэдніцтвамі ў межах pólis. Калі любоў ажыўляе дзейнасць на карысць агульнага дабра, то такая дзейнасць мае большую каштоўнасць, чым толькі свецкую ці палітычную. Як кожная дзейнасць на карысць справядлівасці, яна ўліваецца ў сведчанне Божай любові, якое дзеяннем у часе рыхтуе вечнасць. Калі дзейнасць чалавека на зямлі чэрпае натхненне i падтрымку ў любові, яна прычыняецца да будавання паўсюднага Божага горада, да якога ідзе гісторыя чалавечай сям’і. У грамадстве, якое знаходзіцца на шляху глабалізацыі, агульнае дабро i дзеянне на яго карысць павінны мець агульначалавечы характар, гэта значыць, датычыць супольнасці плямёнаў i народаў5 , каб надаць кшталт еднасці i спакою гораду чалавека, робячы яго ў пэўнай ступені прадвесцем Божага горада без межаў.

8. Выдаючы ў 1967 г. энцыкліку Populorum progressio, мой шаноўны папярэднік Павел VI растлумачыў у бляску праўды i ў святле Хрыстовай любові вялікую тэму развіцця народаў. Ён сцвердзіў, што абвяшчэнне Хрыста – гэта першы і асноўны элемент развіцця6 , i пакінуў нам заданне ісці шляхам развіцця ўсім нашым сэрцам i розумам7 , гэта значыць з запалам любові i з мудрасцю праўды. Гэтая першасная праўда Божай любові, дадзеная нам ласка, адкрывае нашае жыццё на дар i дае надзею на «развіццё ўсяго чалавека i ўсіх людзей»8 , на пераход «з менш чалавечых умоў жыцця да ўмоў больш годных чалавека»9 , рэалізаваных пасля пераадолення цяжкасцяў, якія неад’емна сустракаем на шляху.

Больш за сорак гадоў з моманту выдання энцыклікі хачу ўшанаваць памяць вялікага папы Паўла VI, працягваючы яго навучанне пра інтэгральнае чалавечае развіццё i ідучы шляхам, які вызначаны гэтым навучаннем, каб цяпер зрабіць яго актуальным. Гэты працэс актуалізацыі распачаўся з энцыклікі Sollicitudo rei socialis, якой Слуга Божы Ян Павел II хацеў увекавечыць выданне Populorum progressio з нагоды яе дваццацігоддзя. Да таго часу такі ўспамін мела толькі Rerum novarum. Пасля больш дваццаці гадоў выказваю сваё перакананне, што Populorum progressio заслугоўвае на тое, каб лічыць яе «Rerum novarum сучаснай эпохі», якая асвятляе шлях чалавецтва да з’яднання.

9. Любоў у праўдзе – caritas in veritate – гэта вялікае заданне для Касцёла ў свеце глабалізацыі, якая развіваецца і пашыраецца. Небяспека для нашага часу заключаецца ў тым, што фактычнай узаемазалежнасці паміж людзьмі і народамі не адпавядае этычнае садзеянне сумленняў i розумаў, вынікам якога магло б быць сапраўднае чалавечае развіццё. Толькі дзякуючы любові, асветленай святлом розуму i веры, можна дасягнуць больш чалавечых і гуманістычных мэтаў развіцця. Падзел дабротаў i рэсурсаў, якія з’яўляюцца крыніцаю сапраўднага развіцця, не забяспечваецца толькі тэхнічным прагрэсам i выключна карыслівымі адносінамі, але патэнцыялам любові, які перамагае зло дабром (пар. Рым 12, 21) i адкрывае на ўзаемнасць сумленняў i свабоды.

Касцёл не прапаноўвае тэхнічных вырашэнняў10 i «далёкі ад умяшальніцтва ў кіраванне дзяржавамі»11 . Аднак, у кожным часе i ў розных акалічнасцях павінен выконваць місію праўды дзеля грамадства паводле меры чалавека, яго годнасці і паклікання. Без праўды чалавек асуджае сябе на эмпірычнае i скептычнае бачанне жыцця, няздольнае ўзняцца па-над praxis, бо яно не зацікаўлена тым, каб заўважаць каштоўнасці – а часам нават значэнні – дзякуючы якім магло б ацэньваць і накіроўваць яе. Вернасць чалавеку патрабуе вернасці праўдзе, бо толькі яна гарантуе свабоду (пар. Ян 8, 32) i магчымасць інтэгральнага чалавечага развіцця. Таму Касцёл яе шукае, нястомна абвяшчае i прызнае, дзе б яна не з’яўлялася. Ад гэтай місіі праўды Касцёл не можа адмовіцца. Яго сацыяльнае вучэнне – адмысловы элемент гэтага абвяшчэння: яно з’яўляецца служэннем праўдзе, якая вызваляе. Сацыяльнае вучэнне Касцёла, якое адкрыта на праўду і паходзіць з розных крыніц ведаў, прымае яе, аб’ядноўвае ў адно фрагменты, у якіх часта яе знаходзіць, i становіцца яе пасрэднікам у заўсёды новым грамадскім жыцці людзей і народаў12 .

Пры выкарыстанні матэрыялаў сайта спасылка на Catholic.By абавязкова.