ЧАСТКА ПЕРШАЯ

VERBUM DEI

«На пачатку было Слова, і Слова было ў Бога,
і Богам было Слова. <...>
І Слова сталася целам» (Ян 1, 1. 14)

 БОГ, ЯКІ ПРАМАЎЛЯЕ 

Бог у дыялогу 

6. Навізна біблій нага Аб’яўлення заключаецца ў тым, што Бог дазваляе пазнаць сябе ў дыялогу, які хоча весці з намі¹⁴ . Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum кажа, што нябачны Бог «у сваёй бязмернай любові звяртаецца да людзей, як да сяброў <...> і гаворыць з імі <...>, каб запрасіць да супольнасці з Ім і прыняць да яе»¹⁵ . Аднак мы не зразумелі б у поўні паслання Пралогу св. Яна, калі б спыніліся на сцвярджэнні, што Бог звяртаецца да нас з поўнай любоўю. На самай жа справе, гэта само Божае Cлова, праз якое «усё сталася» (Ян 1, 3) i якое «сталася целам» (Ян 1, 14), ёсць «на пачатку» (Ян 1, 1). Хоць і заўважаем тут навязванне да пачатку кнігі Быцця (пар. 1, 1), то на сам рэч гаворка ідзе пра пачатак абсалютнага характару, які апавядае нам пра ўнутранае жыццё Бога. Янавы Пралог кажа нам, што Logos - гэта рэчаіснасць, што была заўсёды, i заўсёды ёсць Богам. Таму ніколі не было ў Богу часу, у якім не існаваў бы Logos. Слова было перад стварэннем. Таму ў цэнтры Божага жыцця ёсць еднасць, ёсць абсалютны дар. «Бог ёсць любоў» (1 Ян 4, 16), - скажа ў іншым месцы той жа Апостал, указваючы гэтым на «хрысціянскі вобраз Бога, а таксама вобраз чалавецтва і яго лёсу»¹⁶ . Бог дазваляе сябе пазнаць як таямніцу бясконцай любові, у якой Айцец выяўляе сваё спрадвечнае Слова ў Духу Святым. Таму Слова, якое ад пачатку ёсць у Богу і ёсць Богам, аб’яўляе нам самога Бога ў дыялогу любові паміж Божымі Асобамі і запрашае нас удзельнічаць у ім. Створаныя на вобраз і падабенства Бога любові, мы можам зразумець самых сябе толькі тады, калі прымаем Слова і з паслухмянасцю падпарадкоўваемся дзеянню Духа Святога. Бо таямніца чалавечага лёсу канчаткова раскрываецца ў святле Аб’яўлення, здзейсненага праз Божае слова. 

 Аналогія Божага слова 

7. У гэтых разважаннях, якія з’яўляюцца плёнам медытацыі над хрысціянскай таямніцай, прадстаўленай у Пралогу Евангелля св. Яна, трэба падкрэсліць цяпер тое, што сказалі Айцы Сіноду адносна розных спосабаў выкарыстання намі выразу «Божае слова». Слушна гаварылася пра сімфонію слова, адзінага Слова, якое выражаецца рознымі спосабамі: як «шматгалосны спеў»¹⁷ . У сувязі з гэтым Айцы Сіноду казалі пра аналагічнае выкарыстанне мовы чалавека адносна Божага слова. Сапраўды, калі, з аднаго боку, гэты выраз адносіцца да таго, што Бог гаворыць пра сябе, то, з другога боку, яно мае розныя значэнні, якія трэба дакладна прааналізаваць у іх суаднясенні, як з тэалагічнага пункту гледжання, так і з пастырскага. Як выразна нам паказвае Пралог св. Яна, Logos указвае ў першую чаргу на спрадвечнае Слова, гэта значыць на Адзінароднага Сына, народжанага Айцом перад усімі вякамі і адзінасутнага з Ім: Слова было ў Бога, і Слова было Богам. Але тое самае Слова, як сцвярджае св. Ян, «сталася целам» (Ян 1, 14), таму Езус Хрыстус, народжаны з Марыі Панны, - сапраўднае Божае Слова, якое сталася адзінасутным з намі. Выраз «Божае Слова» указвае тут на асобу Езуса Хрыста, спрадвечнага Сына Айца, які стаўся чалавекам. 

Больш за тое, паколькі ў цэнтры Божага Аб’яўлення знаходзіцца падзея Хрыста, то трэба прызнаць таксама, што само стварэнне, liber naturae, прынцыпова з’яўляецца таксама часткай гэтай шматгалоснай сімфоніі, у якой выяўляецца адзінае Слова. Мы вызнаём таксама, што Бог перадаваў сваё Слова ў гісторыі збаўлення, Яго голас быў чутны; моцаю свайго Духа ён «гаварыў праз прарокаў»¹⁸ . Такім чынам Божае Cлова выяўляецца на працягу ўсёй гісторыі збаўлення, а найпаўней у таямніцы ўцелаўлення, смерці і ўваскрасення Божага Сына. Божым словам з’яўляецца таксама прапаведаванне Апосталаў, паслухмяных наказу ўваскрослага Езуса: «Ідзіце па ўсім свеце і абвяшчайце Евангелле ўсякаму стварэнню» (Мк 16, 15). А значыць, Божае слова пераказваецца ў жывой Традыцыі Касцёла. Нарэшце, Божым словам, засведчаным і натхнёным Богам, з’яўляюцца Святыя Пісанні, Стары і Новы Запавет. Усё гэта дазваляе нам зразумець, чаму ў Касцёле мы атачаем вялікай пашанай Святое Пісанне, хоць хрысціянская вера не з’яўляецца «рэлігіяй Кнігі»: хрысціянства - гэта «рэлігія Божага слова», не «слова запісанага i маўклівага, але Слова ўцелаўлёнага і жывога»¹⁹ . Таму Святое Пісанне трэба абвяшчаць, слухаць, чытаць, прымаць яго і перажываць як Божае слова, услед за Апостальскай Традыцыяй, з якой яно непадзельнае²⁰ . 

Як сцвердзілі Айцы Сіноду, мы сапраўды маем дачыненне з аналагічным выкарыстаннем выразу «Божае слова», пра што павінны памятаць. Таму трэба больш вучыць вернікаў адрозніваць яго розныя значэнні і адзінства яго сэнсу. Таксама з тэалагічнага пункту гледжання неабходна паглыбіць азначэнні розных значэнняў гэтага выразу, каб лепш паказаць еднасць Божага плану і цэнтральнае месца ў ім асобы Хрыста²¹ . 

 Касмічнае вымярэнне Слова 

8. Усведамляючы галоўнае значэнне Божага слова адносна спрадвечнага Слова (Logos) Бога, якое сталася целам, адзінага Збаўцы і Пасрэдніка паміж Богам і чалавекам²² , і ўслухоўваючыся ў гэтае слова, мы дзякуючы біблійнаму Аб’яўленню прызнаём, што яно з’яўляецца фундаментам усёй рэчаіснасці. У Пралогу св. Ян сцвярджае адносна боскага Слова (Logos), што «усё праз Яго сталася, і без Яго нічога не сталася з таго, што сталася» (1, 3); таксама ў Пасланні да Каласянаў гаворыцца ў аднясенні да Хрыста, які ёсць «першародным сярод усякага стварэння» (пар. 1, 15), што «ўсё праз Яго і для Яго створана» (1, 16). І Пасланне да Габрэяў нагадвае, што «праз веру мы разумеем, што вякі былі ўладкаваныя словам Божым, так што з нябачнага ўзнікла бачнае» (11, 3). 

Гэтая навіна для нас - вызваленчая. Словы Святога Пісання паказваюць, што нішто не з’яўляецца вынікам ірацыянальнага выпадку, але ўсё існуе таму, што так хацеў Бог, гэта Яго план, у цэнтры якога знаходзіцца запрашэнне ўдзельнічаць у Божым жыцці ў Хрысце. Стварэнне нараджаецца са Слова (Logos) i мае на сабе незнішчальныя сляды стваральнага Розуму, які ўсталёўвае парадак і кіруе ім. Пра гэтае радаснае перакананне гавораць псальмы: «Словам Пана створаны нябёсы, дыханнем Яго вуснаў – уся іхняя моц» (33 [32], 6); больш за тое: «Ён прамовіў – і сталася, Ён загадаў – і з’явілася» (33 [32], 9). Уся рэчаіснасць выражае гэтую таямніцу: «Нябёсы абвяшчаюць Божую славу, пра справу рук Яго расказвае небасхіл» (Пс 19 [18], 2). Таму ўжо само Святое Пісанне заахвочвае нас пазнаваць Стварыцеля гледзячы на стварэнне (пар. Мдр 13, 5; Рым 1, 19-20). Традыцыя хрысціянскай думкі здолела паглыбіць гэты асноўны элемент, якім з’яўляецца сімфонія Слова, напрыклад, калі св. Банавэнтура, які - разам з вялікай традыцыяй грэчаскіх Айцоў бачыць усялякія магчымасці стварэння ў Слове (Logos)²³  - сцвярджае, што «кожнае стварэнне ёсць Божым словам, бо абвяшчае Бога»²⁴ . Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum перадала гэта ў сцвярджэнні, што «Бог, які праз Слова ўсё стварае (пар. Ян 1, 3) і захоўвае, дае чалавецтву вечнае сведчанне пра сябе»²⁵ . 

 Стварэнне чалавека 

9. Такім чынам рэчаіснасць нараджаецца са Слова як creatura Verbi, і ўсё паклікана служыць Слову. Створаны свет – гэта месца, у якім адбываецца ўся гісторыя любові Бога і Яго стварэння. Збаўленне чалавека – гэта крыніца ўсяго. Гледзячы на сусвет у перспектыве гісторыі збаўлення мы адкрываем, што пазіцыя чалавека ў створаным свеце непаўторная і асаблівая: «І стварыў Бог чалавека паводле свайго вобраза, паводле Божага вобраза стварыў яго, стварыў мужчыну і жанчыну» (Быц 1, 27). Гэта дазваляе нам цалкам прызнаць, наколькі каштоўнымі з’яўляюцца дары, атрыманыя намі ад Стварыцеля: каштоўнасць уласнага цела, дар розуму, свабоды і сумлення. Мы знаходзім тут таксама тое, што традыцыя філасофіі называе «натуральным законам»²⁶ . Фактычна, «кожны чалавек, адораны сумленнем і пачуццём адказнасці, ён адчувае ўнутраны імпульс да чынення дабра»²⁷ , a значыць пазбягання зла. Як нагадвае св. Тамаш Аквінскі, на гэтым прынцыпе грунтуюцца таксама ўсе іншыя наказы натуральнага закону²⁸ . Слуханне Божага слова вядзе перадусім да прызнання неабходнасці жыць згодна з законам, «запісаным у сэрцы» (пар. Рым 2, 15; 7, 23)²⁹ . Езус Хрыстус таксама дае людзям новы Закон, Закон Евангелля, у якім змяшчаецца і дасканала ажыццяўляецца натуральны закон, што вызваляе нас ад закону граху, з прычыны якога, як кажа св. Павел, «жаданне ёсць ува мне, але зрабіць добрае не знаходжу як» (Рым 7, 18), i дае людзям магчымасць дзякуючы ласцы ўдзельнічаць у Божым жыцці і перамагаць эгаізм³⁰ . 

 Рэалізм Слова 

10. Хто ведае Божае слова, ведае таксама цалкам значэнне кожнага стварэння. Бо калі ўсё «існуе» у тым, хто ёсць «раней за ўсё» (пар. Клс 1, 17), то чалавек, які будуе сваё жыццё на Яго слове, будуе сапраўды салідна і трывала. Божае слова фактычна схіляе нас змяніць нашую канцэпцыю рэалізму: «Рэалістам з’яўляецца той, хто ў Божым слове распазнае фундамент усяго»³¹ . Гэта неабходна асабліва ў наш час, калі бачнай становіцца нетрываласць многіх рэчаў, на якіх мы будуем жыццё, на якія мы схільныя спадзявацца. Раней ці пазней аказваецца, што валоданне імі, задавальненне і ўлада не могуць заспакоіць самыя глыбокія жаданні чалавечага сэрца. Бо для таго, каб будаваць уласнае жыццё чалавек патрабуе моцных фундаментаў, якія вытрываюць нават тады, калі знікне чалавечая ўпэўненасць. Сапраўды, «навекі, Пане, устаноўлена Тваё слова ў нябёсах», a вернасць Пана трывае «з пакалення ў пакаленне» (Пс 119 [118], 89-90), i пагэтаму чалавек, які будуе на гэтым слове, будуе дом свайго жыцця на скале (пар. Мц 7, 24). Хочацца, каб нашае сэрца магло штодзённа казаць Богу: «Ты мая абарона і мой шчыт, я давяраю Тваім словам» (Пс 119 [118], 114), i каб мы, як св. Пётр, маглі кожны дзень давяраць сябе Пану Езусу: «На Тваё слова закіну сеткі» (Лк 5, 5). 

 Хрысталогія Слова 

11. Гледзячы на рэчаіснасць як на справу Найсвяцейшай Тройцы, праз пасрэдніцтва Божага слова можам зразумець словы аўтара Паслання да Габрэяў: «Шмат разоў і па-рознаму прамаўляў калісьці Бог да айцоў нашых праз прарокаў, у гэтыя апошнія дні прамовіў да нас праз Сына, якога ўстанавіў спадкаемцам усяго, праз якога і стварыў сусвет» (1, 1-2). Гэта цудоўна, калі мы сцвярджаем, што ўжо ўвесь Стары Запавет паўстае перад намі як гісторыя, у якой Бог перадае сваё слова, бо праз «запавет з Абрагамам (пар. Быц 15, 18) і праз Майсея — з народам Ізраэля (пар. Зых 24, 8) Ён словамі і справамі адкрыўся набытаму народу як адзіны, праўдзівы і жывы Бог, каб Ізраэль спазнаў Божыя шляхі адносна людзей і каб дзякуючы самому Богу, які гаварыў праз вусны прарокаў, з кожным днём глыбей і выразней разумеў гэтыя шляхі і пашыраў іх сярод народаў (пар. Пс 22 [21], 28-29; 96 [95], 1-3; Іс 2, 1-4; Ер 3, 17)»³² . 

Гэтая дабрадушнасць Бога рэалізуецца непаўторным чынам ва ўцелаўленні Слова. Срадвечнае Слова, якое выяўляецца ў стварэнні і прамаўляе ў гісторыі збаўлення, сталася ў Хрысце чалавекам, народжаным ад жанчыны (пар. Гал 4, 4). Слова не выражаецца тут перадусім моўна, праз паняцці або правілы. Мы размаўляем тут з Асобай самога Езуса. Яго адзіная і адмысловая гісторыя – гэта канчатковае слова, якое Бог скіроўвае да чалавецтва. У гэтай перспектыве можна зразумець, чаму «імкненне быць хрысціянінам не з’яўляецца вынікам этычнага выбару або нейкай вялікай ідэі, але вынікам спаткання з падзеяй, з Асобай, якая надае жыццю новую перспектыву і тым самым выразны накірунак»³³ . Паўтарэнне гэтай сустрэчы, а таксама абнаўленне такой свядомасці абуджае ў сэрцах веруючых захапленне Божым намерам, якога ніколі не маглі б нарадзіць разумовыя здольнасці і ўяўленні чалавека. Гэта нечуваная навізна і па-чалавечы неймаверная: «Слова сталася целам і пасялілася між нас» (Ян 1, 14 a). Гэта не рытарычная фігура, але жывы досвед! Расказвае пра яго св. Ян, відавочца: «І ўбачылі мы славу Ягоную, славу, якую мае ад Айца Адзінародны, поўны ласкі і праўды» (Ян 1, 14b). Апостальская вера сведчыць, што спрадвечнае Слова сталася адным з нас. Слова Божае сапраўды выражаецца людскімі словамі. 

 12. Сузіраючы гэтую «хрысталогію Слова», патрыстычная і сярэднявечная традыцыя стварыла вымоўны выраз: Слова сталася кароткім³⁴ . «Айцы Касцёла ў сваім грэчаскім перакладзе Старога Запавету знайшлі словы прарока Ісаі, якія св. Павел таксама цытуе, каб паказаць, якім чынам новыя Божыя шляхі прадказваліся ўжо ў Старым Запавеце. Там было напісана: “Бог учыніў сваё слова кароткім, скараціў яго” (пар. Іс 10, 23; Рым 9, 28). <...> Сам Сын ёсць Словам, Logos. Спрадвечнае Слова сталася малым – настолькі малым, што змясцілася ў яслях. Сталася дзіцем, каб Слова было для нас зразумелым»³⁵ . Цяпер Слова не толькі чутнае, не толькі мае голас, цяпер Слова мае бачнае аблічча Езуса з Назарэта³⁶ . 

Спасцігаючы тое, пра што кажуць Евангеллі, мы заўважаем, што асаблівы характар чалавечнасці Езуса ў поўні выяўляецца ў аднясенні да Божага слова. Ён у кожную хвіліну рэалізуе ў сваёй дасканалай чалавечнасці волю Айца; Езус чуе Яго голас і бязмежна паслухмяны Яму. Ён ведае Айца і захоўвае Яго слова (пар. Ян 8, 55). Кажа нам пра справы Айца (пар. Ян 12, 50); «словы, якія Ты даў Мне, Я даў ім» (Ян 17, 8). Так Езус паказвае, што з’яўляецца боскім Словам (Logos), якое адорвае нас сабою, а таксама новым Адамам, праўдзівым чалавекам, тым, хто ў кожную хвіліну выконвае не сваю волю, але волю Айца. Ён «узрастаў у мудрaсцi, у гaдах i ў лaсцы ў Бoгa i ў людзей» (Лк 2, 52). Ён дасканала слухае, рэалізуе ў сабе і перадае нам Божае слова (пар. Лк 5, 1). 

Місія Езуса, нарэшце, спаўняецца ў Пасхальнай таямніцы: тут мы сустракаемся са «слова крыжа» (пар. 1 Кар 1, 18). Слова заціхае, становіцца смяротнай цішай, бо гаварыла, пакуль не змоўкла, не абмінуўшы нічога, што мела нам перадаць. Айцы Касцёла, якія сузіралі гэтую таямніцу, укладваюць у вусны Маці Божай гэты знамянальны выраз: «не мае слоў Слова Айца, якое ўчыніла ўсялякае стварэнне, што размаўляе; не маюць жыцця пагаслыя вочы таго, чые словы і жэсты ўзварушваюць усё, што мае жыццё»³⁷ . Тут сапраўды размова ідзе пра тую «большую» любоў, якая аддае жыццё за сяброў сваіх (пар. Ян 15, 13). 

У гэтай вялікай таямніцы Езус аб’яўляецца як Слова Новага i Вечнага Запавету: Божая свабода і чалавечая свабода канчаткова сустрэліся ў Яго ўкрыжаваным целе, у непарушнай дамове, што абавязвае назаўсёды. Устанаўліваючы Эўхарыстыю падчас Апошняй Вячэры, Езус гаварыў пра «новы і вечны Запавет», заключаны у Яго пралітай Крыві (пар. Мц 26, 28; Mк 14, 24; Лк 22, 20), аб’яўляючы сябе як праўдзівага Баранка, прынесенага ў ахвяру, у якім здзяйсняецца канчатковае вызваленне³⁸ . 

У светлай таямніцы ўваскрасення адкрываецца сапраўднае і канчатковае значэнне маўчання Слова. Хрыстус, уцелаўлёнае, укрыжаванае і ўваскрослае Слова Бога, з’яўляецца Панам уясяго. Ён Пераможца, Pantokrator, i ў Ім усё з’яднана назаўсёды (пар. Эф 1, 10). Хрыстус ёсць «святлом свету» (Ян 8, 12), тым святлом, якое «свеціць у цемры» (Ян 1, 5) i якое цемра не перамагла (пар. тамсама). Праз гэта цалкам разумеем значэнне псальму 119 [118]: «Слова Тваё – светач для маёй нагі і святло на маёй сцежцы» (в. 105). Слова, якое ўваскрасае, з’яўляецца канчатковым святлом на нашым шляху. Хрысціяне ад пачатку ведалі, што ў Хрысце прысутнічае Божае Слова як Асоба. Божае Слова – гэта праўдзівае святло, якога патрабуе чалавек. Так, Сын Божы ўваскрос як Святло свету. Сёння, жывучы з Ім і для Яго, мы можам жыць у святле. 

 13. Цяпер, калі мы, так бы мовіць, - у сэрцы «хрысталогіі Слова», неабходна падкрэсліць адзінства Божага намеру ва ўцелаўлёным Слове: таму Новы Запавет паказвае нам згоднасць Пасхальнай таямніцы са Святымі Пісаннямі, як іх дасканалае спаўненне. Св. Павел у Першым пасланні да Карынцянаў кажа, што Езус Хрыстус памёр за нашыя грахі «паводле Пісання» (15, 3) i што ўваскрос на трэці дзень «паводле Пісання» (15, 4). Гэтым Апостал звязвае падзеі смерці і ўваскрасення Пана з гісторыяй Старога Запавету Бога са сваім народам. Больш за тое, дае нам зразумець, што менавіта гэта надае гісторыі логіку і сапраўднае значэнне. У Пасхальнай таямніцы спаўняюцца «словы Пісання, гэта значыць тая смерць, якая мае месца “паводле Пісання”, з’яўляецца падзеяй, што змяшчае ў сабе пэўнае слова (logos), пэўную логіку: смерць Хрыста сведчыць аб тым, што Божае Слова ўпоўні сталася “целам”, “гісторыяй” чалавека»³⁹ . Таксама ўваскрасенне Езуса адбываецца «на трэці дзень паводле Пісання»; улічваючы, што – паводле пераканання юдэяў – тленне пачынаецца пасля трох дзён, слова Пісання спаўняецца ў Езусе, які ўваскрос, пакуль не пачалося тленне. Гэтым св. Павел, верна пераказваючы вучэнне Апосталаў (пар. 1 Кар 15, 3), падкрэслівае, што перамога Хрыста над смерцю адбываецца дзякуючы стваральнай моцы Божага слова. Гэтая Божая моц напаўняе надзеяй і радасцю: такім у канчатковым значэнні ёсць вызваленчы змест пасхальнага Аб’яўлення. Праз Пасху Бог аб’яўляе самога сябе, а таксама моц трынітарнай Любові, якая скасоўвае знішчальную сілу зла і смерці. 

Згадваючы гэтыя істотныя элементы нашай веры, мы можам сузіраць глыбокую еднасць стварэння, новага стварэння, а таксама ўсёй гісторыі збаўлення ў Хрысце. Карыстаючыся метафарай, можам параўнаць «космас з “кнігай” – пра гэта кажа таксама Галілей, – прызнаючы яго справай Аўтара, які выяўляе сябе праз “сімфонію” стварэння. У гэтай сімфоніі ў пэўны момант з’яўляецца, кажучы музычнай тэрміналогіяй, “сольны матыў”, гэта значыць матыў, напісаны для асобнага музычнага інструмента ці голаса, вельмі важнага, бо ён надае сэнс усяму твору. Гэтым “матывам” з’яўляецца Езус <...>. Сын Чалавечы яднае ў сабе неба і зямлю, стварэнне і Стварыцеля, цела і Дух. Ён – цэнтр космасу і гісторыі, бо ў Ім яднаюцца, без змяшэння, Айтар і Яго справа»⁴⁰ . 

 Эсхаталагічнае вымярэнне Божага слова 

14. Усё гэта выражае свядомасць Касцёла, што Езус Хрыстус – гэта канчатковае Слова Бога; Ён «першы і апошні» (Ап 1, 17). Ён надаў стварэнню і гісторыі канчатковы сэнс. А значыць нашае пакліканне – жыць у часе, жыць у Божым святле, створаным у гэтым эсхаталагічным рытме Слова. «Таму хрысціянская эканомія як новы і канчатковы запавет ніколі не праміне і перад слаўным прыйсцем нашага Пана Езуса Хрыста ўжо не трэба чакаць ніякага новага публічнага Аб’яўлення (пар. 1 Цім 6, 14 і Ціт 2, 13)»⁴¹ . Як нагадалі айцы падчас Сіноду, «адмысловы характар хрысціянства выяўляецца ў падзеі, якой ёсць Езус Хрыстус - вяршыня Аб’яўлення, спаўненне Божых абяцанняў і пасрэднік у сустрэчы чалавека і Бога. Езус, “які аб’явіў нам Бога” (пар. Ян 1, 18), - гэта адзінае і канчатковае Слова, перададзенае чалавецтву»⁴² . Св. Ян ад Крыжа цудоўна выказаў гэтую праўду: «Ад моманту, калі Бог даў нам свайго Сына, які з’яўляецца Яго адзіным Словам, Ён усё сказаў адразу ў гэтым адным сваім Слове і не мае больш нічога сказаць <...>. Бо тое, пра што часткова казаў раней праз прарокаў, сказаў ужо цалкам, даючы нам усё, а менавіта свайго Сына. <...> Таму той, хто сёння хацеў бы спытацца ў Бога або хацеў бы мець ад Яго нейкія бачанні ці аб’яўленні, учыніў бы не толькі глупства, але таксама абразіў бы Бога, не маючы вачэй, што ўглядаюцца цалкам у Хрыста, і жадаючы нейкай іншай навізны»⁴³ . 

Таму Сінод параіў «дапамагчы вернікам адпаведна адрозніваць Божае слова і прыватныя аб’яўленні»⁴⁴ , роля якіх заключаецца «не ў <...> „дапаўненні” канчатковага Аб’яўлення Хрыста, але ў дапамозе больш поўна перажыць яго ў пэўнай гістарычнай эпосе»⁴⁵ . Значэнне прыватных аб’яўленняў прынцыпова адрозніваецца ад адзінага публічнага Аб’яўлення: гэтае апошняе патрабуе нашай веры; у ім чалавечымі словамі і праз пасрэдніцтва жывой супольнасці Касцёла прамаўляе да нас сам Бог. Крытэрыем сапраўднасці прыватнага аб’яўлення з’яўляецца яго скіраванасць на самога Хрыста. Калі яно аддаляе нас ад Яго, то гэтае аб’яўленне напэўна не паходзіць ад Духа Святога, які з’яўляецца нашым правадыром па Евангеллі, але не па-за ёй. Прыватнае аб’яўленне падтрымлівае веру і з’яўляецца верагодным менавіта тады, калі адсылае да адзінага публічнага Аб’яўлення. Таму касцёльнае прызнанне прыватнага аб’яўлення прынцыпова сцвярджае, што дадзенае пасланне не мае супярэчнасцяў з верай і добрымі звычаямі; яго можна абвясціць, a вернікі могуць разважліва прыняць яго. Прыватнае Аб’яўленне можа ўнесці новыя аспекты, прычыніцца да ўзнікнення новых формаў пабожнасці або паглыблення ўжо існуючых. Яно можа мець пэўны прароцкі характар (пар. 1 Тэс 5, 19-21) і плённа дапамагаць у лепшым разуменні і перажыванні Евангелля ў дадзенай эпосе; таму не варта грэбаваць ім . Гэта дапамога, якую мы атрымліваем, але не маем абавязку карыстацца ім. У любым выпадку яно павінна быць ежаю для веры, надзеі і любові, якія для кожнага з’яўляюцца нязменным шляхам да збаўлення⁴⁶ . 

 Божае слова і Дух Святы 

15. Пасля разважанняў на тэму апошняга і канчатковага Слова Бога да свету трэба звярнуць увагу на місію Духа Святога ў сувязі з Божым словам. Сапраўды, няма ніякага праўдзівага разумення хрысціянскага Аб’яўлення без дзеяння Суцяшыцеля. Гэта звязана з тым, што паведамленне Бога пра сябе самога прадбачыць заўсёды адносіны паміж Сынам і Духам Святым, якіх Ірынэй Ліонскі назваў «дзвюма рукамі Айца»⁴⁷ . Святое Пісанне ўказвае нам на прысутнасць Духа Святога ў гісторыі збаўлення, а асабліва ў жыцці Езуса, які быў зачаты ад Духа Святога з Дзевы Марыі (пар. Мц 1, 18; Лк 1, 35); на пачатку сваёй публічнай дзейнасці, на берагах Ярдана, ён бачыць, як Дух сыходзіць на Яго ў постаці голуба (пар. Мц 3, 16); Езус дзейнічае ў гэтым жа Духу, прамаўляе і радуецца (пар. Лк 10, 21); у Духу таксама ахвяруе самога сябе (пар. Гбр 9, 14). У канцы сваёй місіі, згодна з апавяданнем Яна Евангеліста, Езус выразна паказвае сувязь дару свайго жыцця з пасланнем Духа да вучняў (пар. Ян 16, 7). Затым уваскрослы Езус, маючы на сваім целе знакі мукі, тхне Духа (пар. Ян 20, 22), і вучні становяцца ўдзельнікамі Яго місіі (пар. Ян 20, 21). Дух Святы навучыць вучняў пра ўсё і нагадае ім усё, што сказаў Хрыстус (пар. Ян 14, 26), бо гэта Ён, Дух Праўды (пар. Ян 15, 26), прывядзе вучняў да ўсёй праўды (пар. Ян 16, 13). Нарэшце, як чытаем у Дзеях Апосталаў, Дух сыходзіць на Дванаццаць сабраных на малітве разам з Марыяй у дзень Пяцідзесятніцы (пар. 2, 1-4) i заахвочвае іх да місіі абвяшчэння ўсім людзям Добрай Навіны»⁴⁸ . 

Так Божае слова выражаецца чалавечымі словамі дзякуючы дзеянню Духа Святога. Місія Сына, а таксама місія Духа Святога непадзельныя і ствараюць адну эканомію збаўлення. Дух, які дзейнічае ва ўцелаўленні Слова ва ўлонні Дзевы Марыі, ёсць тым самым Духам, які кіруе таксама Езусам падчас Яго місіі і якога Ён абяцаў вучням. Гэта той самы Дух, які прамаўляў праз прарокаў, падтрымлівае і натхняе Касцёл у справе абвяшчэння Божага слова і ў прапаведаванні Апосталаў; нарэшце, гэта той самы Дух, які натхніў аўтараў Святых Пісанняў. 

 16. Усведамляючы існаванне гэтай пнеўматалагічнай перспектывы, сінадальныя Айцы хацелі звярнуць увагу на значэнне дзеяння Духа Святога ў жыцці Касцёла, а таксама ў сэрцы вернікаў у сувязі са Святым Пісаннем⁴⁹ . Без плённага дзеяння «Духа Праўды» (Ян 14, 16) нельга зразумець слоў Пана. Як нагадвае св. Ірынэй: «Тыя, хто не ўдзельнічае ў Духу, не кормяцца спажыткам сваёй маці (Касцёла), нічога не атрымліваюць з найчысцейшай крыніцы, што выцякае з цела Хрыста»⁵⁰ . Як Божае Слова прыходзіць да нас у целе Хрыста, у эўхарыстычным Целе, а таксама ў Пісаннях дзякуючы дзеянню Духа, так можа яно быць прынятым і сапраўды зразумелым толькі дзякуючы таму самаму Духу. 

Вялікія пісьменнікі хрысціянскай традыцыі адзінадушныя ў разважаннях на тэму ролі Духа Святога ў сувязі, якую вернікі павінны ўтрымліваць з Пісаннямі. Св. Ян Хрызастом сцвярджае, што Пісанне «патрабуе аб’яўлення Духа, каб мы, адкрываючы праўдзівы сэнс змешчаных у ім рэчаў, чэрпалі з яго вялікую карысць»⁵¹ . Таксама св. Геранім глыбока перакананы, што «нельга зразумець Пісання без дапамогі Духа Святога, які іх натхніў»⁵² . Таксама св. Грыгорый Вялікі выразна падкрэслівае, што ўзнікненне і інтэрпрэтацыя Бібліі - гэта справа таго ж Духа: «Ён сам стварыў словы святых Запаветаў, і Ён сам іх адкрыў»⁵³ . Рычард з Сан-Віктора нагадвае, што трэба мець «вочы галубкі», асветленыя і навучаныя Духам, каб зразумець святы тэкст⁵⁴ . 

Хацеў бы таксама падкрэсліць, што вымоўнае сведчанне на тэму адносін паміж Духам Святым і Пісаннем, знаходзім у літургічных тэкстах, у якіх Божае слова абвяшчаецца, чуецца і тлумачыцца вернікам. Да іх належаць старажытныя малітвы, якія ў форме эпіклезы просяць аб Духу перад чытаннямі: «Спашлі Твайго Духа Святога Суцяшыцеля ў нашыя душы і ўчыні, каб мы зразумелі натхнёныя Ім Пісанні; дазволь, каб я годна прачытаў іх, і каб сабраныя тут вернікі мелі з гэтага карысць». Знаходзім таксама малітвы, у якіх на заканчэнне гаміліі зноў просіцца Бога аб дары Духа для вернікаў: «Божа, Збаўца, <...> молімся да Цябе за гэты народ: Спашлі на яго Духа Святога; няхай наведае яго Пан Езус, няхай прамовіць да розуму ўсіх і адкрые сэрцы на веру, і прывядзе да Цябе нашыя душы, Божа Міласэрнасці»⁵⁵ . 

Дзякуючы гэтаму становіцца ясным, чаму нельга зразумець сэнс Слова без увагі на дзеянне Суцяшыцеля ў Касцёле, а таксама ў сэрцах вернікаў. 

 Традыцыя і Пісанне 

17. Пацвярджэнне глыбокай сувязі, якая існуе паміж Духам Святым і Божым словам, дапамагае нам зразумець сэнс, а таксама галоўнае значэнне жывой Традыцыі і Святых Пісанняў у Касцёле. Паколькі «так палюбіў Бог свет, што аддаў Сына свайго Адзінароднага» (Ян 3, 16), то сказанае ў часе Божае слова было дадзена і «перададзена» канчаткова Касцёлу, каб заклік збаўлення мог плённа перадавацца ў кожны час і ў кожным месцы. Як нагадвае Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum, Езус Хрыстус «наказаў Апосталам перадаваць боскія дары і прапаведаваць усім Евангелле, абяцанае раней праз прарокаў, споўненае Ім і абвешчанае Ягонымі вуснамі як крыніца ўсякай збаўчай праўды і дысцыпліны звычаяў. Гэты загад верна выканалі як Апосталы, якія вуснай пропаведдзю, прыкладам і настаўленнямі перадавалі тое, што атрымалі з вуснаў, гутарак і спраў Хрыста і пра што даведаліся навучаныя Духам Святым, так і іншыя Апосталы і апостальскія мужы, якія пад натхненнем Духа Святога запісалі збаўчую навіну»⁵⁶ . 

Акрамя таго Другі Ватыканскі Сабор нагадвае, што гэтая Традыцыя, распачатая Апосталамі, з’яўляецца жывой і дынамічнай рэчаіснасцю: яна «развіваецца ў Касцёле з дапамогай Духа Святога»; не ў тым сэнсе, што падлягае зменам у сваёй праўдзе, якая з’яўляецца вечнай. Перадусім «расце ўспрыманне як перададзеных спраў, так і слоў», дзякуючы кантэмпляцыі і вывучэнню, дзякуючы лепшаму разуменню, якое нараджаецца з больш глыбокага духоўнага досведу i «пропаведзі тых, хто разам з біскупскай сукцэсіяй атрымаў неад’емны дар праўды»⁵⁷ . 

Жывая Традыцыя мае прынцыповае значэнне для паглыблення з цягам часу разумення Касцёлам аб’яўленай у Пісаннях праўды; бо «дзякуючы гэтай Традыцыі Касцёл мае ўвесь канон Святых Кніг, а само Святое Пісанне ў ёй глыбей разумеецца і няспынна становіцца дзейсным»⁵⁸ . Канчаткова гэтая жывая Традыцыя Касцёла дазваляе нам адпаведна зразумець Святое Пісанне як Божае слова. Хоць Божае слова апярэджвае і перавышае Святое Пісанне, аднак, як натхнёнае Богам, Пісанне ўтрымлівае Божае слова (пар. 2 Цім 3, 16) «абсалютна выключным чынам»⁵⁹ . 

 18. З гэтага вынікае, што важным з’яўляецца адпаведнае выхаванне і фармацыя Божага народу, каб ён падыходзіў да Святых Пісанняў у сувязі з жывой Традыцыяй Касцёла, прызнаючы іх Божым словам. Фарміраванне ў вернікаў такога падыходу вельмі важнае з увагі на духоўнае жыццё. Тут можа дапамагчы зварот да ўжыванай Айцамі Касцёла аналогіі паміж Божым Словам, «якое сталася целам», i словам, якое становіцца «кнігай»⁶⁰ . Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum, узгадваючы старажытную традыцыю, паводле якой, як сцвярджае св. Амброзій⁶¹  «праз цела Сына нам пераказана Пісанне», кажа: «Божыя словы, выражаныя чалавечай мовай, прыпадобніліся да чалавечай мовы, як калісьці Слова Спрадвечнага Айца, прыняўшы слабасць людскога цела, прыпадобнілася да чалавека»⁶² . Так зразуметае Святое Пісанне паўстае перад намі, нягледзячы на разнастайнасць формаў і зместу, як адналітая рэчаіснасць. «Праз усе словы Святога Пісання Бог вымаўляе толькі адно Слова, сваё адзінае Слова, у якім увесь выказваецца (пар. Гбр 1, 1-3)»⁶³ , як выразна сцвярджае ўжо св. Аўгустын: «Памятайце, што тое самае Божае Слова распаўсюджваецца на ўсе кнігі, што тое самае Слова гучыць з вуснаў усіх святых аўтараў»⁶⁴ . 

А значыць праз Духа Святога і пад кіраўніцтвам Настаўніцкага Інстытута Касцёл пераказвае ўсім пакаленням тое, што было аб’яўлена ў Хрысце. Касцёл жыве перакананнем, што яго Пан, які гаварыў у мінулым, няспынна перадае сёння сваё слова ў жывой Традыцыі Касцёла, а таксама ў Святым Пісанні. Слова Божае прамаўляе да нас у Святым Пісанні як натхнёнае сведчанне Аб’яўлення, якое разам ж жывой Традыцыяй Касцёла з’яўляецца найвышэйшым правілам веры⁶⁵ . 

 Святое Пісанне, натхненне і праўда 

19. У разуменні святога тэксту як Божага слова ў чалавечых словах, асноўнае значэнне мае без сумнення паняцце натхнення. Тут таксама можна выкарыстаць аналогію: падобна як Божае Слова сталася целам ад Духа Святога ва ўлонні Дзевы Марыі, так і Святое Пісанне нараджаецца з улоння Касцёла ад таго ж Духа. Святое Пісанне – гэта «мова Бога, паколькі яно засведчана на пісьме пад натхненнем Божага Духа»⁶⁶ . Такім чынам поўнасцю прызнаецца роля чалавечага аўтара, які напісаў натхнёны тэкст, і адначасова самога Бога як сапраўднага Аўтара. 

Як сцвердзілі сінадальныя Айцы, тут выразна бачна, што тэма натхнення мае галоўнае значэнне для адпаведнага падыходу да Пісанняў, а таксама для іх правільнай герменеўтыкі⁶⁷ , якая ў сваю чаргу павінна адлюстроўваць дух, у якім была напісана⁶⁸ . Слабае разуменне натхнення нараджае небяспеку, што Святое Пісанне будзе чытацца як аб’ект гістарычнай цікаўнасці, a не як справа Духа Святога, у якой можам пачуць голас Пана і пазнаць Яго прысутнасць у гісторыі. 

Айцы Сіноду слушна заўважылі, што з тэмай натхнення спалучана таксама тэма праўды Пісанняў⁶⁹ . Таму паглыбленне дынамікі натхнення несумненна прывядзе таксама да лепшага зразумення праўды, змешчанай у Святых Кнігах. Як вучыць Сабор, натхнёныя Кнігі вучаць праўдзе: «Паколькі ўсё, што сцвярджаюць натхнёныя аўтары, або агіёграфы, павінна лічыцца сцвярджэннем Духа Святога, таму неабходна вызнаваць, што кнігі Пісання трывала, верна і беспамылкова вучаць праўдзе, якую Бог дзеля нашага збаўлення пажадаў замацаваць у Святым Пісанні. Такім чынам, “усякае Пісанне натхнёна Богам і карысна для навучання, для пераконвання, для настаўлення, для выхавання ў праведнасці, каб Божы чалавек быў дасканалы, да ўсякай добрай справы гатовы” (2 Цім 3, 16-17)»⁷⁰ . 

Несумненна ў тэалагічным разважанні натхненне і праўда заўсёды лічыліся двума асноўнымі паняццямі касцёльнай герменеўтыкі святых Пісанняў. Аднак трэба прызнаць, што сёння неабходна адпаведна паглыбіць гэтую рэчаіснасць, каб лепш выканаць патрабаванні, якія датычаць інтэрпрэтацыі святых тэкстаў згодна з іх натурай. У сувязі з гэтым спадзяюся, што даследаванні ў гэтай сферы будуць развівацца з карысцю для біблійных дысцыплін, а таксама для духоўнага жыцця вернікаў. 

 Бог Айцец, крыніца і пачатак Слова 

20. Эканомія Аб’яўлення мае свой пачатак і сваю крыніцу ў Богу Айцу. Яго словам «створаны нябёсы, дыханнем Яго вуснаў – уся іхняя моц» (Пс 33 [32], 6). Гэта Ён асвятляе нас «пазнаннем славы Божай у абліччы Езуса Хрыста» (2 Кар 4, 6; пар. Мц 16, 17; Лк 9, 29). 

У Сыне, «Слове (Logos), якое сталася целам» (пар. Ян 1, 14) і які прыйшоў споўніць волю таго, хто Яго паслаў (пар. Ян 4, 34), Бог, крыніца Аб’яўлення з’яўляецца як Айцец і вядзе да поўні Божае выхаванне чалавека, якое ўжо мела месца дзякуючы словам прарокаў і вялікім справам, здзейсненым у стварэнні і ў гісторыі Яго народу і ўсіх людзей. Вяршыняй аб’яўлення Бога Айца з’яўляецца ахвяраваны праз Сына дар Параклета (пар. Ян 14, 16), Духа Айца і Сына, які нас «навучыць <…> усёй праўдзе» (Ян 16, 13). 

Такім чынам усе Божыя абяцанні становяцца «так» у Езусе Хрысце (пар. 2 Кар 1, 20), a чалавек атрымлівае магчымасць стаць на шлях, які вядзе да Айца (пар. Ян 14, 6), каб напрыканцы «Бог быў усё ва ўсім» (1 Кар 15, 28). 

 21. Як паказвае крыж Хрыста, Бог прамаўляе таксама праз маўчанне. Маўчанне Бога, адчуванне аддалення Усемагутнага і Айца становіцца вырашальным этапам зямнога шляху Божага Сына, уцелаўлёнага Слова. Прыбіты да дрэва крыжа, Ён цярпеў з-за гэтага маўчання: «Божа Мой, Божа Мой, чаму Ты Мяне пакінуў?» (Мк 15, 34; Мц 27, 46). Трываючы ў паслухмянасці аж да апошняга дыхання жыцця, у змроку смерці, Езус заклікае Айца. Яму аддае сябе ў момант пераходу – праз смерць – да вечнага жыцця: «Ойча, у рукі Твае аддаю дух Мой» (Лк 23, 46). 

Гэты досвед Езуса можна аднесці да сітуацыі чалавека, які пачуў і пазнаў Слова Бога, а затым павінен праверыць сябе Яго маўчаннем. Гэты досвед мелі многія святыя і містыкі, і сёння таксама адчуваюць гэта многія вернікі на сваім шляху. Маўчанне Бога – працяг Яго папярэдніх слоў. У гэтыя змрочныя хвіліны прамаўляе Ён у таямніцы свайго маўчання. Таму ў дынаміцы хрысціянскага Аб’яўлення маўчанне становіцца як бы важным выражэннем Божага Слова. 

 АДКАЗ ЧАЛАВЕКА БОГУ, ЯКІ ПРАМАЎЛЯЕ

Пакліканыя да Запавету з Богам 

22. Падкрэсліваючы розныя формы слова, мы маглі ўбачыць, якімі рознымі спосабамі прамаўляе Бог і выходзіць насустрач чалавеку, даючы пазнаць сябе ў дыялогу. Канешне, як слушна заўважылі Айцы Сіноду, «дыялог, калі датычыць Аб’яўлення, прадугледжвае першынство Божага слова, скіраванага да чалавека»⁷¹ . Таямніца запавету выражае гэтыя адносіны паміж Богам, які кліча сваім словам, і чалавекам, які адказвае, з поўным разуменнем, што не маецца на ўвазе сустрэча двух раўнапраўных партнёраў; тое, што мы называем Старым і Новым Запаветам, не з’яўляецца актам дамовы паміж двума аднолькавымі бакамі, але выключным Божым дарам. Бог праз гэты дар сваёй любові, перамагаючы ўсялякую адлегласць, сапраўды робіць нас сваімі «партнёрамі», каб магла ажыццявіцца абранніцкая таямніца любові паміж Хрыстом і Касцёлам. У гэтым бачанні кожны чалавек - адрасат слова, заахвочаны і пакліканы весці гэты дыялог любові, даючы свабодны адказ. Так Бог учыніў кожнага з нас здольным слухаць Божае слова і адказваць на яго. Чалавек створаны ў Слове і ў Ім жыве; ён не можа зразумець самога сябе, калі не адкрыецца на гэты дыялог. Божае Слова паказвае сыноўскую і камунікатыўную натуру нашага жыцця. Сапраўды, моцаю ласкі мы пакліканы прыпадобніцца да Хрыста, Сына Айца, і ў Ім быць перамененымі. 

 Бог слухае чалавека i адказвае на яго пытанні 

23. У гэтым дыялогу з Богам мы разумеем сябе і знаходзім адказ на самыя хвалюючыя пытанні, схаваныя ў нашым сэрцы. Божае слова не супрацьстаіць чалавеку, не знішчае яго праўдзівых жаданняў, больш за тое, асвячае іх, ачышчае і вядзе да спаўнення. Як жа важна ў наш час адкрыць, што толькі Бог адказвае на жаданні сэрца кожнага чалавека! На жаль, у нашу эпоху, асабліва на Захадзе, распаўсюдзілася перакананне, што Бог не займаецца жыццём і праблемамі чалавека і што Яго прысутнасць можа пагражаць незалежнасці чалавека. На самой справе ўся эканомія збаўлення паказвае нам, што Бог прамаўляе, а таксама дзейнічае ў гісторыі дзеля дабра чалавека і дзеля яго поўнага збаўлення. Таму з пастырскіх меркаванняў прынцыповае значэнне мае паказванне здольнасці Божага слова да дыялогу наконт праблем, з якімі змагацца чалавек у штодзённым жыцці. Менавіта Езус становіцца перад намі як той, хто прыйшоў, каб мы мелі жыццё ў поўні (пар. Ян 10, 10). Таму мы павінны прыкладваць розныя намаганні, каб паказваць, што Божае слова адкрытае на нашыя праблемы, што яно дае адказ на нашыя пытанні, што яно больш адкрытае на нашыя ўласныя каштоўнасці i адначасова заспакойвае нашыя ўласныя памкненні. Пастырская дзейнасць Касцёла павінна адпаведна паказваць, што Бог услухоўваецца ў патрэбы чалавека і ў яго заклік. Св. Банавэнтура напісаў у Breviloquium: «Плёнам Святога Пісання не з’яўляецца штосьці, але паўната вечнага шчасця. Святое Пісанне – гэта кніга, у якой запісаныя словы вечнага жыцця, каб мы не толькі верылі, але таксама мелі вечнае жыццё, у якім будзем бачыць, будзем любіць і ў якім будуць рэалізаваныя ўсе нашыя жаданні»⁷² . 

 Дыялог з Богам Яго словамі 

24. Божае слова рыхтуе кожнага з нас да размовы з Панам: Бог, які прамаўляе, вучыць нас, як мы можам з Ім размаўляць. Узгадваецца тут кніга Псальмаў, дзе Ён кажа нам словы, праз якія мы можам звяртацца да Яго, прадстаўляць Яму ў размове нашае жыццё, перамяняючы яго так, каб яно стала дарогай да Бога⁷³ . У Псальмах паказана ўся гама пачуццяў, якія можа спазнаць чалавек у сваім жыцці і якія ён мудра прадстаўляе Богу; ёсць тут радасць і боль, пакуты i надзея, страх i трывога. Побач з Псальмамі маем тут на ўвазе шмат іншых тэкстаў Святога Пісання, у якіх чалавек звяртаецца да Бога ў форме малітвы-заступніцтва (пар. Зых 33, 12-16), песні радасці з прычыны перамогі (пар. Зых 15) або скаргі падчас выканання місіі (пар. Ер 20, 7-18). Такім чынам слова, якое чалавек скіроўвае да Бога, становіцца Божым словам, што пацвярджае характар дыялогу ўсяго хрысціянскага Аб’яўлення⁷⁴ , a ўсё існаванне чалавека становіцца дыялогам з Богам, які прамаўляе і слухае, які кліча і абуджае нашае жыццё. Божае слова паказвае, што ўсё жыццё чалавека праходзіць пад знакам Божага паклікання⁷⁵ . 

 Божае слова і вера 

25. «Перад Богам, які аб’яўляецца, трэба захоўваць паслухмянасць веры (пар. Рым 16, 26; пар. Рым 1, 5; 2 Кар 10, 5-6), праз якую чалавек цалкам дабравольна даручае сябе Яму, выказваючы “поўнае падпарадкаванне розуму і волі Богу, які аб’яўляецца”, і добраахвотна прымае дадзенае Ім Аб’яўленне»⁷⁶ . У гэтых словах Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum апісала дакладна паставу чалавека адносна Бога. Адпаведным адказам чалавека Богу, які прамаўляе, з’яўляецца вера. Тут становіцца зразумелым тое, што «каб прыняць Аб’яўленне, чалавек павінен адкрыць розум і сэрца на дзеянне Духа Святога, які дазваляе яму зразумець Божае слова, прысутнае ў Святых Пісаннях»⁷⁷ . Сапраўды, дзякуючы абвяшчэнню Божага слова нараджаецца вера, з якой мы ўсім сэрцам прымаем аб’яўленую нам праўду і даручаем усіх сябе Хрысту: «Вера [залежыць] ад пачутага, а пачутае [здзяйсняецца] праз слова Хрыстовае» (Рым 10, 17). Уся гісторыя збаўлення паступова паказвае нам гэтую цесную сувязь паміж Божым словам і верай, якая ажыццяўляецца ў сустрэчы з Хрыстом. Дзякуючы Яму вера набывае форму сустрэчы з Асобай, якой мы даручаем сваё жыццё. Езус Хрыстус сёння надалей прысутнічае ў гісторыі ў сваім целе, якім ёсць Касцёл, таму акт нашай веры з’яўляецца адначасова асабістым і эклезіяльным актам. 

 Грэх, як няслуханне Божага слова 

26. Божае слова непазбежна выяўляе таксама драматычную магчымасць таго, што чалавек ў сваёй свабодзе не ўстановіць гэтага дыялогу запавету з Богам, для якога мы былі створаныя. Божае слова кажа таксама пра грэх, які жыве ў сэрцы чалавека. Вельмі часта, як у Старым, так і ў Новым Запавеце, мы сустракаем апісанне граху як няслуханне слова, як парушэнне Запавету, а значыць як закрытасць на Бога, які запрашае да еднасці з Ім⁷⁸ . Святое Пісанне істотна паказвае нам, што грэх чалавека – гэта па сутнасці непаслухмянаць i «няслуханне». Менавіта радыкальная паслухмянасць Езуса аж да крыжовай смерці (пар. Флп 2, 8) цалкам адкрывае гэты грэх. Дзякуючы Яго паслухмянасці спаўняецца Новы Запавет паміж Богам і чалавекам, а таксама даецца магчымасць паяднання. Езус быў пасланы Айцом як ахвяра ўміласціўлення за нашыя грахі і за грахі ўсяго свету (пар. 1 Ян 2, 2; 4, 10; Гбр 7, 27). Так міласэрна ахвяруецца нам магчымасць адкуплення і пачатак новага жыцця ў Хрысце. Таму важна, каб вернікі ўмелі распазнаваць корань граху ў няслуханні слова Пана і прымаць у Езусе, Божым Слове, прабачэнне, што адкрывае нас на збаўленне. 

 Марыя «Mater Verbi Dei» i «Mater fidei» 

27. Айцы Сіноду абвясцілі, што асноўнай мэтай XII Сходу з’яўляецца «абнаўленне веры Касцёла ў Божае слова». Таму трэба глядзець на тую, у якой дасканала выявілася сувязь паміж Божым словам і верай, гэта значыць на Дзеву Марыю, «якая праз сваё “так” адносна слова Запавету і сваёй місіі дасканала споўніла Божае пакліканне чалавецтва»⁷⁹ . Чалавечая рэчаіснасць, створаная Словам, мае свой дасканалы вобраз менавіта ў паслухмянай веры Марыі. Гэта Яна ад звеставання аж да спаслання Духа Святога паўстае перад намі як жанчына, цалкам гатовая выконваць Божую волю. Беззаганным Зачаццем з’яўляецца тая, якую Бог напоўніў ласкай (пар. Лк 1, 28), цалкам паслухмяная Божаму слову (пар. Лк 1, 38). Яе паслухмяная вера фарміруе кожную хвіліну Яе жыццё адносна ініцыятывы Бога. Дзева, якая ўважліва слухае, жыве ў поўнай гармоніі з Божым словам; захоўвае ў сваім сэрцы падзеі з жыцця свайго Сына, нібы выкладваючы з іх адну мазаіку (пар. Лк 2, 19. 51)⁸⁰ . 

У наш час трэба дапамагчы вернікам лепш пазнаць сувязь паміж Марыяй з Назарэта i поўным веры слуханнем Божага слова. Заахвочваю таксама навукоўцаў да далейшага паглыблення адносін паміж марыялогіяй i тэалогіяй слова. Гэта можа прынесці вялікую карысць як для духоўнага жыцця, так і для тэалагічных і біблійных дысцыплін. Тое, што разуменню веры ўдалося адкрыць на тэму Марыі, змяшчаецца ў цэнтры хрысціянскай праўды. На самай справе нельга думаць пра ўцелаўленне Слова, забываючы пра свабоду гэтай маладой жанчыны, якая сваёй згодай прычыняецца да таго, што Спрадвечны ўваходзіць у час. Яна з’яўляецца вобразам Касцёла, што ўслухоўваецца ў Божае Слова, якое ў Ёй становіцца целам. Марыя з’яўляецца таксама сімвалам адкрытасці на Бога і на іншых; сімвалам актыўнага слухання, якое вядзе да глыбокага прыняцця, засваення, у якім Слова становіцца формай жыцця. 

 28. У гэтым кантэксце хачу звярнуць увагу на сувязь Марыі з Божым словам. Асабліва гэта бачна ў Magnificat. Тут у пэўным сэнсе бачна, як Яна атаясамлівае сябе са словам, паглыбляе яго; у гэтым цудоўным спеве веры Дзева праслаўляе Пана Яго словамі: «Magnificat, так бы мовіць, партрэт Яе душы, цалкам сатканы з ніцяў Святога Пісання, з ніцяў Божага слова. Такім чынам аб’яўляецца, што ў Божым слове Яна адчувае сябе як дома, натуральна выходзіць і зноў уваходзіць. Яна кажа і думае паводле Божага слова, яно становіцца Яе словам, а Яе слова нараджаецца з Божага слова. Больш за тое, тут аб’яўляецца таксама, што Яе думкі сугучныя Божым, што Яе воля ідзе разам з Божай воляй. Яна, напоўненая Божым словам, можа стаць Маці Уцелаўлёнага Слова»⁸¹ . 

Акрамя таго, прыклад Маці Божай паказвае нам, што дзеянне Бога ў свеце заўсёды мае сувязь з нашай свабодай, бо ў веры Божае слова нас перамяняе. Таксама нашая апостальская дзейнасць ніколі не будзе плённай, калі мы не навучымся ад Марыі згаджацца на тое, каб нас фарміравала Божае дзеянне: «пабожнае i поўнае любові сузіранне постаці Марыі, як узору і архетыпу веры Касцёла, мае вялікае значэнне для таго, каб таксама сёння дайшло да сапраўднай змены мадэлі адносін Касцёла да Слова, як ў малітоўным слуханні, так і ў ахвярным удзеле ў місіі і абвяшчэнні Слова»⁸² . 

Сузіраючы ў Маці Божай жыццё, цалкам сфарміраванае Словам, мы разумеем, што і нашым пакліканнем з’яўляецца спасціжэнне таямніцы веры, дзякуючы якой Хрыстус прысутнічае ў нашым жыцці. Як нагадвае нам св. Амброзій, кожны веруючы хрысціянін у пэўным сэнсе зачынае і нараджае ў сабе Божае слова: аднак Яна – Маці Хрыста паводле цела, але паводле веры Хрыстус – плод усіх⁸³ . Таму тое, што здарылася з Марыяй, штодзённа можа нанова адбывацца з кожным з нас, калі мы слухаем Божае слова і цэлебруем сакрамэнты. 

 ГЕРМЕНЕЎТЫКА СВЯТОГА ПІСАННЯ Ў КАСЦЁЛЕ

Касцёл – адпаведнае месца біблійнай герменеўтыкі 

29. Іншай вялікай тэмай, якая абмяркоўвалася падчас Сіноду і на якой цяпер хачу затрымаць увагу, - гэта інтэрпрэтацыя Святога Пісання ў Касцёле. Менавіта цесная сувязь паміж словам і верай указвае, што сапраўдная герменеўтыка Бібліі магчыма толькі ў веры Касцёла, прыкладам якой з’яўляецца «так» Марыі. Св. Банавэнтура сцвярджае, што без веры няма ключа, які б зрабіў магчымым доступ да святога тэксту: «Гэта пазнанне Езуса Хрыста, з якога бярэ пачатак, як з крыніцы, верагоднасць і разуменне ўсяго Святога Пісання. Таму немагчыма, каб хтосьці мог яго спасцігнуць, не маючы найперш веры ў Хрыста, які з’яўляецца лямпай, брамай і фундаментам усяго Святога Пісання»⁸⁴ . Св. Тамаш Аквінскі, узгадваючы св. Аўгустына, моцна падкрэслівае: «Літара Евангелля забівала б, калі б у ім не існавала аздараўляльная ласка веры»⁸⁵ . 

Гэта дазваляе нам прыгадаць асноўныя крытэрыі біблійнай герменеўтыкі: адпаведным месцам інтэрпрэтацыі Бібліі з’яўляецца Касцёл. Гэтае сцвярджэнне не ўказвае на тое, што Касцёл з’яўляецца знешнім крытэрыем, якому павінны падпарадкоўвацца экзэгеты, але што гэта вынікае з самой натуры Пісанняў і з таго, як яны фарміраваліся ў часе. Сапраўды, «традыцыі веры фарміравалі асяродак жыцця, часткай якога стала пісьменніцкая дзейнасць аўтараў Святога Пісання. Яна была звязана таксама з удзелам у літургічным жыцці i ў знешняй дзейнасці супольнасцяў, у іх духоўным свеце, у іх культуры, а таксама ў іх складаных гістарычных падзеях. Таму інтэрпрэтацыя Святога Пісання таксама патрабуе ад экзэгетаў поўнага разумення жыцця і веры супольнасці веруючых тых часоў»⁸⁶ . «Паколькі Святое Пісанне трэба чытаць і інтэрпрэтаваць у тым жа Духу, у якім яно было напісана»⁸⁷ , то неабходна, каб экзэгеты, тэолагі і ўвесь Божы народ ставіліся да яго згодна з тым, чым яно з’яўляецца - Божым Словам, якое аб’яўляецца нам праз пасрэдніцтва чалавечых слоў (пар. 1 Тэс 2, 13). Гэта - нязменная праўда, якая змешчана таксама ў самой Бібліі: «ніводнае прароцтва ў Пісанні не належыць да прыватнага тлумачэння. Бо прароцтва ніколі не паходзіла з волі чалавека, але ад [імя] Бога абвяшчалі яго людзі, кіраваныя Духам Святым» (2 П 1, 20-21). Дарэчы, менавіта вера Касцёла прызнае Біблію Божым словам. Як цудоўна кажа св. Аўгустын, «не верыў бы Евангеллю, каб не схіляў мяне да гэтага аўтарытэт каталіцкага Касцёла»⁸⁸ . Дух Святы, які ажыўляе жыццё Касцёла, робіць нас здольнымі да аўтэнтычнай інтэрпрэтацыі Пісанняў. Біблія – гэта кніга Касцёла, а з яе іманэнтнасці ў эклезіяльным жыцці нараджаецца таксама яе сапраўдная герменеўтыка. 

 30. Св. Геранім нагадвае, што «мы ніколі не можам самі чытаць Святога Пісання. Бо сустракаем зашмат замкнёных дзвярэй і хутка блукаем. Біблія напісана Божым народам і для Божага народу пад натхненнем Духа Святога. Толькі ў гэтай еднасці з Божым народам можам сапраўды дайсці з нашым «мы» да сутнасці праўды, якую Бог хоча нам перадаць»⁸⁹ . Вялікі вучоны, для якога «няведанне Пісання – гэта няведанне Хрыста»⁹⁰ , сцвярджае, што эклезіяльнасць біблійнай інтэрпрэтацыі не з’яўляецца патрабаваннем, прадыктаваным звонку; Кніга – гэта голас пілігрымуючага Божага народу, і толькі ў веры гэтага народу мы можам, калі так можна сказаць, адпаведна «настроіцца», каб зразумець Святое Пісанне. Сапраўдная інтэрпрэтацыя Бібліі павінна гарманічна гучаць разам з верай каталіцкага Касцёла. Св. Геранім такімі словамі звяртаецца да аднаго прэзбітэра: «Моцна трымайся традыцыйнага вучэння, якое табе было перададзена, каб ты мог настаўляць згодна са здаровым вучэннем і абвяргаць аргументы тых, хто яму супрацьстаіць»⁹¹ . 

Вывучэнне святога тэксту, якое абстрагіруецца ад веры і засяроджвае сваю ўвагу на структуры тэксту і яго формах, можа заўважыць цікавыя элементы, аднак, такія спробы могуць быць толькі ўступнымі і структуральна няпоўнымі. Бо як сцвярджае Папская Біблійная Камісія, навязваючы да прынцыпу, прынятага ў сучаснай герменеўтыцы, «біблійны тэкст можа адпаведна зразумець толькі той, хто сам перажыў тое, пра што кажа тэкст»⁹² . Усё гэта падкрэслівае сувязь паміж духоўным жыццём i герменеўтыкай Пісання. Сапраўды, «наколькі ўмацоўваецца Духам Святым жыццё тых, хто чытае натхнёныя тэксты, настолькі паглыбляецца таксама разуменне рэчаіснасці, пра якую кажуць гэтыя тэксты»⁹³ . Глыбіня сапраўднага эклезіяльнага досведу спрыяе лепшаму разуменню праўдзівай веры ў святле Божага слова, і наадварот, чытанне ў веры Пісанняў вядзе да ўзрастання эклезіяльнага жыцця. Мы можам тут па-новаму ўсвядоміць славутае сцвярджэнне св. Грыгорыя Вялікага: «Божыя словы ўзрастаюць разам з тым, хто іх чытае»⁹⁴ . Такім чынам слуханне Божага слова ўводзіць у эклезіяльную еднасць з пілігрымуючымі ў веры і паглыбляе яе. 

 «Душа святой тэалогіі» 

31. «Вывучэнне Святога Пісання ўяўляе як бы душу святой тэалогіі»⁹⁵ . Гэты выраз з Дагматычнай канстытуцыі Dei Verbum стаў для нас у гэтыя гады больш блізкім. Можам сказаць, што ў час пасля Другога Ватыканскага Сабору ў тэалагічных і экзэгетычных даследаваннях часта згадваліся гэтыя словы як знак новай зацікаўленасці Святым Пісаннем. Таксама XII Сінадальны Сход Біскупаў неаднойчы звяртаўся да гэтага вядомага выразу, каб паказаць сувязь паміж гістарычнымі даследаваннямі і герменеўтыкай веры адносна святога тэксту. У гэтай перспектыве Айцы з радасцю сцвердзілі, што за апошнія дзесяцігоддзі значна паглыбілася вывучэнне Божага слова ў Касцёле, і выказалі з перакананнем вялікую ўдзячнасць многім экзэгетам і тэолагам, якія ахвярна, актыўна i з кампетэнцыяй зрабілі i надалей робяць істотны ўклад у паглыбленне сэнсу Пісанняў, займаючыся складанымі праблемамі, якія наш час ставіць перад біблійнымі даследаваннямі⁹⁶ . Шчырая ўдзячнасць была выказана таксама членам Папскай Біблійнай Камісіі, якія працавалі ў гэтыя гады і якія, утрымліваючы цесны кантакт з Кангрэгацыяй Веравучэння, надалей уносяць свой кампетэнтны ўклад у вырашэнне канкрэтных пытанняў, звязаных з вывучэннем Святога Пісання. Больш за тое, Сінод выказаў неабходнасць прааналізаваць стан актуальных біблійных даследаванняў i іх значэнне для тэалогіі. Таму што ад плённых сувязяў паміж экзэгезай і тэалогіяй залежыць у значнай ступені эфектыўнасць пастырскай дзейнасці Касцёла, а таксама духоўнага жыцця вернікаў. Таму лічу, што неабходна прыгадаць некаторыя разважанні на гэтую тэму падчас працы Сіноду. 

 Развіццё біблійных даследаванняў і Настаўніцкі Інстытут Касцёла 

32. Найперш трэба прызнаць, што гісторыка-крытычная экзэгеза, а таксама іншыя метады аналізу тэксту, якія развіліся ў апошні час, мелі станоўчы ўплыў на жыццё Касцёла⁹⁷  Для каталіцкага бачання Святога Пісання выкарыстанне гэтых метадаў неабходна і звязана з рэалізмам уцелаўлення: «Гэтая неабходнасць – вынік хрысціянскай праўды, сфармуліраванай у Евангеллі паводле св. Яна 1, 14: Verbum caro factum est. Гістарычны факт з’яўляецца асноўным вымярэннем хрысціянскай веры. Гісторыя збаўлення - гэта не міфалогія, але праўдзівая гісторыя, і таму пры яе даследаванні трэба выкарыстоўваць сур’ёзныя метады гістарычных дысцыплін»⁹⁸ . Таму вывучэнне Бібліі патрабуе ведаў і належнага выкарыстання гэтых даследчых метадаў. Гэта праўда, што адчуванне гэтага ў навуковым свеце інтэнсіўна вырасла ў сучасную эпоху, хоць не ўсюды ў той самай ступені, аднак, да здаровай касцёльнай традыцыі заўсёды належала ўмілаванне вывучэння «літары». Дастаткова згадаць манаскую культуру, дзякуючы якой мы маем фундамент еўрапейскай культуры і ў аснове якой знахозіцца захапленне словам. «У прагненні Бога ёсць любоў да літаратурнай культуры, умілаванне слова <…> у кожным вымярэнні. У біблійным слове Бог ідзе да нас, а мы да Яго, і таму трэба спазнаваць таямніцы мовы, яе структуру і выкарыстанне. Менавіта таму, з увагі хоць бы нават на пошукі Бога, свецкія навукі, якія ўказваюць шлях да мовы, сталі неабходнымі»⁹⁹ . 

 33. Жывы Настаўнікі Інстытут Касцёла, якому быў даручаны «абавязак праўдзівай інтэрпрэтацыі пісьмовага ці перададзенага Божага слова»¹⁰⁰ , мудра і стрымана выказаўся на тэму належнага стаўлення да ўвядзення новых метадаў гістарычнага аналізу. Асабліва маю на ўвазе энцыклікі Providentissimus Deus папы Льва XIII, а таксама Divino afflante Spiritu папы Пія XII. Мой шаноўны папярэднік Ян Павел ІІ нагадаў значэнне гэтых дакументаў для экзэгезы і тэалогіі з нагоды святкавання сотай гадавіны апублікавання першага дакумента і пяцідзесятай - другога¹⁰¹ . Заслуга выступлення папы Льва XIII заключаецца ў абароне каталіцкай інтэрпрэтацыі Бібліі ад нападаў рацыяналізму, але не было гэта ўцёкамі ў духоўны сэнс, адарваны ад гісторыі. Не адмаўляючыся ад навуковый крытыкі, ён асцерагаў толькі перад «стэрэатыпамі, якія быццам бы абапіраюцца на навуковых падставах, а на самай справе падступна выводзяць навуку па-за ўласцівыя ёй межы»¹⁰² . У сваю чаргу папа Пій XII адбіваў атакі прыхільнікаў гэтак званай містычнай экзэгезы, што адкідае ўсялякі навуковы падыход. Энцыкліка Divino afflante Spiritu з вялікай далікатнасцю прадухіліла ўзнікненне ідэі, што існуе дыхатомія паміж «навуковай экзэгезай» на карысць апалагетыкі i «духоўнай інтэрпрэтацыяй, прызначанай для ўнутранага карыстання», але пацвердзіла «тэалагічную каштоўнасць метадычна акрэсленага даслоўнага сэнсу», як і прыналежнасць да «экзэгетычных навук вызначэння духоўнага сэнсу <...> »¹⁰³ . Такім чынам абодва дакументы адкідваюць «падзел паміж тым, што людское, і тым, што Божае, паміж навуковымі даследаваннямі і позіркам веры, паміж даслоўным сэнсам і духоўным»¹⁰⁴ . Пра гэтую раўнавагу ідзе гаворка таксама ў пазнейшым дакуменце Папскай Біблійнай Камісіі ад 1993 года: «У сваёй інтэрпрэтацыйнай працы каталіцкія экзэгеты ніколі не павінны забываць, што тое, што яны інтэрпрэтуюць, - гэта Божае слова. Іх заданне не заканчваецца разам з адрозненнем крыніц, акрэсліваннем формаў або тлумачэннем літаратурных прыёмаў. Мэта іх працы дасягаецца толькі тады, калі тлумачыць сэнс біблійнага тэксту як актуальнага Божага слова»¹⁰⁵ . 

 Саборная біблійная герменеўтыка: указанне, якое трэба прыняць 

34. У гэтай перспектыве можна лепш ацаніць уласцівыя каталіцкай экзэгезе вялікія прынцыпы інтэрпрэтацыі, выражаныя Другім Ватыканскім Саборам, асабліва ў Дагматычнай канстытуцы Dei Verbum: «У Святым Пісанні Бог гаворыць праз людзей і па-чалавечы, таму, каб выразна ўбачыць, чым Бог хацеў падзяліцца з намі, інтэрпрэтатар Святога Пісання павінен уважліва даследаваць, што сапраўды намерваліся сказаць агіёграфы і што Богу спадабалася паказаць нам праз іх словы»¹⁰⁶ . З аднаго боку як асноўныя элементы, якія дазваляюць адкрыць значэнне, задуманае агіографам, Сабор падкрэслівае даследаванне літаратурных жанраў i кантэксту. З другога боку, паколькі Святое Пісанне трэба інтэрпрэтаваць у тым жа Духу, у якім яно было напісана, Дагматычная канстытуцыя ўказвае тры асноўныя крытэрыі, якія ўлічваюць Боскае вымярэнне Бібліі: 1) трэба інтэрпрэтаваць тэкст, памятаючы, што Святое Пісанне стварае адно цэлае; сёння мы называем гэта кананічнай экзэгезай; 2) трэба зважаць на жывую Традыцыю ўсяго Касцёла і, нарэшце, 3) браць пад увагу аналогію веры. «Толькі тады, калі суіснуюць гэтыя дзве метадалагічныя, гісторыка-крытычныя і тэалагічныя плыні, можна гаварыць пра тэалагічную экзэгезу, пра адпаведную экзэгезу гэтай Кнігі»¹⁰⁷ . 

Айцы Сіноду слушна сцвердзілі, што станоўчыя эфекты выкарыстання сучасных гісторыка-крытычных метадаў з’яўляюцца бяспрэчнымі. Але ў той жа час, калі акадэмічная экзэгеза, у тым ліку каталіцкая, вядзецца сёння на высокім узроўні ў сферы гісторыка-крытычнай метадалогіі, таксама дзякуючы самым новым дадзеным, неабходна аналагічнае вывучэнне тэалагічнага вымярэння біблійных тэкстаў, каб мелі месца тры элементы, указаныя ў Дагматычнай канстытуцыі Dei Verbum¹⁰⁸ . 

 Небяспека дуалізму і секулярызаваная герменеўтыка 

35. У гэтым сэнсе трэба адзначыць, што сёння існуе сур’ёзная небяспека ўзнікнення дуалізму ў падыходзе да святых Пісанняў. Адрозненне двух узроўняў вывучэння Бібліі не мае на мэце ні іх аддзялення, ні супрацьпастаўлення, ні проста параўнання. Яны выступаюць толькі ва ўзаемнай сувязі. На жаль, іх непатрэбнае раздзяленне часта нараджае разыходжанне экзэгезы і тэалогіі, што «здараецца таксама на найвышэйшым акадэмічным узроўні»¹⁰⁹ . Хацеў бы тут адзначыць найбольш непакоячыя вынікі, якіх трэба пазбягаць. 

a) Перадусім, калі экзэгетычныя даследаванні зводзяцца толькі да першага ўзроўню, тады Пісанне становіцца толькі тэкстам з мінулага: «Можна з яго рабіць маральныя высновы, можна вучыцца гісторыі, але Кніга сама па сабе гаворыць толькі пра мінулае, экзэгеза сапраўды перастае быць тэалагічнай, а становіцца толькі гісторыяграфіяй, гісторыяй літаратуры»¹¹⁰ . Зразумела, што пры такім абмежаванні нельга зразумець падзей Аб’яўлення Бога праз пасрэдніцтва Яго слова, якое перададзена нам у жывой Традыцыі і ў Святым Пісанні. 

б) Адсутнасць герменеўтыкі веры адносна Святога Пісання не азначае, што яна зусім не выкарыстоўваецца; яе месца непазбежна займае іншая герменеўтыка, секулярызаваная, пазітывісцкая, якая грунтуецца на перакананні, што Божы пачатак не выступае ў людской гісторыі. Згодна з гэтай герменеўтыкай Боскі элемент, калі здаецца, што ён існуе, трэба растлумачыць іншым спосабам і звесці ўсё да чалавечага элементу. Так «узнікаюць інтэрпрэтацыі, якія адмаўляюць гістарычнасць Боскіх элементаў»¹¹¹ . 

в) Такая пазіцыя можа толькі пашкодзіць жыццю Касцёла, бо ставіць пад сумненне асноўныя таямніцы хрысціянства і іх гістарычныя каштоўнасці, такія напрыклад, як устанаўленне Эўхарыстыі і ўваскрасенне Хрыста. Такім чынам навязваецца герменеўтыка філасофская, якая адмаўляе магчымасць уваходу Боскага элементу ў гісторыю і прысутнасць у ёй. Прыняцце такога тыпу герменеўтыкі ў межах тэалагічных даследаванняў непазбежна ўводзіць выразны дуалізм паміж экзэгезай, якая канцэнтруецца толькі на першым узроўні, i тэалогіяй, якая прымае плынь, што надае Пісанню значэнне духоўнага характару без уліку гістарычнага характару Аб’яўлення. Гэта ўсё несумненна мае негатыўны ўплыў на духоўнае жыццё і пастырскую дзейнасць. «Вынікам адсутнасці другой метадалагічнай плыні ёсць узнікненне глыбокага падзелу паміж навуковай экзэгезай i lectio divina. Менавіта гэта часам нараджае пэўную няўпэўненасць, таксама ў падрыхтоўцы гаміліі»¹¹² . Трэба таксама адзначыць, што гэты дуалізм з’яўляецца часам прычынай няўпэўненасці і недастаткова глыбокай інтэлектуальнай фармацыі таксама некаторых кандыдатаў да касцёльных паслуг¹¹³ . Урэшце, «там, дзе экзэгеза не з’яўляецца тэалогіяй, Святое Пісанне не можа быць душой тэалогіі, і наадварот, там, дзе тэалогія не з’яўляецца інтэрпрэтацыяй Святога Пісання ў Касцёле, тэалогія пазбаўлена фундаменту»¹¹⁴ . Таму трэба рашуча і больш уважліва нанова прааналізаваць указанні на гэтую тэму, змешчаныя ў Dei Verbum. 

 Вера і розум у падыходзе да Святога Пісання 

36. Лічу, што для больш поўнага зразумення экзэгезы, а значыць адносін з усёй тэалогіяй, можа прычыніцца тое, што напісаў Ян Павел ІІ у энцыкліцы Fides et ratio. Ён сцвярджае, што «не трэба таксама ігнараваць небяспеку, якая падсцерагае таго, хто спрабуе спасцігнуць праўду Святога Пісання пры дапамозе толькі аднае метадалогіі, забываючы пра неабходнасць больш поўнай экзэгезы, якая дазволіла б яму разам з усім Касцёлам цалкам адкрыць поўны сэнс тэкстаў. Той, хто займаецца вывучэннем Святога Пісання, павінен заўсёды памятаць, што розныя герменеўтычныя метадалогіі таксама заснаваны на пэўных філасофскіх канцэпцыях, таму іх трэба ўважліва вывучыць, перш чым прымяняць для аналізу святых тэкстаў»¹¹⁵ . 

Гэтае дальнабачнае разважанне дазваляе нам заўважыць, што ад герменеўтычнага падыходу да Святога Пісання непазбежна залежаць правільныя адносіны паміж верай і розумам. Секулярызаваная герменеўтыка Святога Пісання выкарыстоўваецца розумам, які структуральна не дапускае магчымасці, каб Бог увайшоў у жыццё людзей і прамаўляў да іх людскімі словамі. Таму таксама ў гэтым выпадку трэба заахвочваць да «пашырэння ўласнай прасторы рацыянальнасці»¹¹⁶ . Таксама пры выкарыстанні метадаў гістарычнага аналізу трэба пазбягаць прыняцця, калі такія ўзнікаюць, крытэрыяў, якія папярэдне адкідваюць Божае Аб’яўленне ў жыцці людзей. Злучэнне двух узроўняў працы над інтэрпрэтацыяй Святога Пісання канчаткова прадугледжвае гармонію паміж верай і розумам. З аднаго боку, патрэбна вера, якая захоўвае адпаведныя адносіны з правільным розумам, яна ніколі не ператворыцца ў фідэізм, які спрыяў бы фундаментальнаму чытанню Святога Пісання. З другога боку, неабходны розум, які, даследуючы гістарычныя элементы, прысутныя ў Бібліі, будзе адкрыты і не адкіне a priori ўсяго, што яго пераўзыходзіць. Зрэшты, рэлігія ўцелаўлёнага Слова (Logos) павінна быць для глыбока разумнай чалавека, які шчыра шукае праўды, а таксама канчатковага сэнсу свайго жыцця і гісторыі. 

 Даслоўны i духоўны сэнс 

37. Як было сцверджана падчас сінадальнага Сходу, у абнаўленні адпаведнай герменеўтыкі Святога Пісання ў значнай ступені дапамагае таксама ўслухоўванне нанова ў Айцоў Касцёла і ўгляданне ў іх экзэгетычны падыход¹¹⁷ . Тэалогія Айцоў Касцёла і сёння мае вялікую каштоўнасць, бо ў цэнтры яе знаходзіцца цэласнае вывучэнне Святога Пісання. Сапраўды, яны з’яўляюцца перадусім і ў асноўным «каментатарамі Святога Пісання»¹¹⁸ . Іх прыклад можа «павучыць сучасных экзэгезтаў сапраўды рэлігійнаму падыходу да Святога Пісання і да інтэрпрэтацыі, якая заўсёды з’яўляецца крытэрыем еднасці з досведам Касцёла, які пілігрымуе праз гісторыю пад кіраўніцтвам Духа Святога»¹¹⁹ . 

Патрыстычная і сярэднявечная традыцыя, хоць не ведала філасофскіх і гістарычных дасягненняў, якія мае ў распараджэнні сучасная экзэгеза, умела распазнаваць розныя сэнсы Пісання, пачынаючы ад даслоўнага, гэта значыць таго, які «акрэслены словамі Святога Пісання і адкрыты экзэгезай, што абапіраецца на прынцыпах правільнай інтэрпрэтацыі»¹²⁰ . Напрыклад св. Тамаш Аквінскі казаў: «Усе віды сэнсу Святога Пісання павінны абапірацца на даслоўным сэнсе»¹²¹ . Аднак трэба памятаць, што ў часы Айцоў Касцёла і сярэднявечча кожная форма экзэгезы, у тым ліку і даслоўная, грунтаваліся на веры і неабавязкова адрознівалі сэнс даслоўны і сэнс духоўны. Нагадаем у сувязі з гэтым класічны двуверш, які прадстаўляе сувязь розных сэнсаў Пісання: 

«Littera gesta docet, quid credas allegoria, Moralis quid agas, quo tendas anagogia. 

(Даслоўны сэнс пераказвае падзеі, алегорыя вядзе да веры, сэнс маральны кажа, што трэба рабіць, анагогія – куды імкнуцца)»¹²² . 

Мы заўважаем тут еднасць і сувязь даслоўнага і духоўнага сэнсу, у якім у сваю чаргу вылучаюцца тры сэнсы, якія служаць апісанню пытання веры, маральнасці і эсхаталагічнай мэты. 

Так, нарэшце, прызнаючы каштоўнасць і неабходнасць – нягледзячы на яго абмежаванасць – гісторыка-крытычнага метаду, мы вучымся ад патрыстычнай экзэгезы, што «застаёмся вернымі інтэнцыям, змешчаным у біблійных тэкстах, толькі ў такой ступені, у якой стараемся адкрыць у іх фармуліроўках рэчаіснасць веры, якую яны выражаюць, і калі спалучаем гэтую рэчаіснасць з досведам веруючых людзей нашага часу»¹²³ . Толькі ў гэтай перспектыве можна прызнаць, што Божае слова жывое і прамаўляе да кожнага ў сучаснасці нашага жыцця. У гэтым сэнсе цалкам захоўвае важнасць сцвярджэнне Папскай Біблійнай Камісіі, якая дае азначэнне духоўнаму сэнсу паводле хрысціянскай веры як сэнсу, «выражанаму біблійнымі тэкстамі, зразуметымі пад натхненнем Духа Святога ў кантэксце Пасхальнай таямніцы Хрыста і новага жыцця, якому гэтая таямніца дае пачатак. Такі кантэкст сапраўды існуе. Новы Запавет менавіта ў ім бачыць выкананне Пісання. Таму натуральным з’яўляецца чытанне Святога Пісання ў святле гэтага новага кантэксту, якім ёсць жыццё ў Духу Святым»¹²⁴ . 

 Неабходнасць узнясення над «літарай» 

38. Ва ўзнаўленні сувязяў паміж рознымі сэнсамі Пісання вырашальнае значэнне мае разуменне пераходу ад літары да духу. Гэта не аўтаматычны і не спантанны пераход; больш неабходнае ўзнясенне па-над літарай: «Божае слова ніколі не можа проста атаясамлівацца з літаратурным тэкстам. Каб дасягнуць яго, патрэбна ўзнясенне і працэс разумення, кіраваны ўнутранай дынамікай усяго збору тэкстаў, і ў дадатак гэты працэс павінен быць жывым»¹²⁵ . І так мы адкрываем, чаму аўтэнтычны працэс інтэрпрэтацыі ніколі не з’яўляецца толькі інтэлектуальным працэсам, але таксама жыццёвым, у якім патрабуецца поўны ўдзел у касцёльным жыцці, як жыцці «паводле духа» (Гал 5, 16). Так становяцца больш яснымі крытэрыі, указаныя ў №12 Дагматычнай канстытуцыі Dei Verbum: гэтае ўзнясенне не можа датычыць канкрэтнага літаратурнага фрагменту, але павінна адбывацца ў аднясенні да ўсяго Пісання. Бо адно ёсць Слова, да якога мы павінны ўзносіцца. У гэтым працэсе ўзнясення ёсць глыбокі драматызм, бо пераход, які ў моцы Духа адбываецца ў ім, непазбежна звязаны таксама са свабодай кожнага. Св. Павел у поўні дасведчыў у сваім жыцці, чым ёсць гэты пераход. Што азначае ўзнясенне над літарай і разуменне яе толькі з улікам усяго, выразіў ён радыкальным чынам ў выразе: «літара забівае, а дух ажыўляе» (2 Кар 3, 6). Св. Павел робіць адкрыццё, што «вызваляючы Дух мае імя, а значыць, што свабода мае глыбокую меру: “Пан ёсць Духам, а дзе Дух Пана, там свабода” (2 Кар 3, 17). Вызваляючы Дух – гэта не проста ідэя, гэта асабістае бачанне таго, хто інтэрпрэтуе. Дух – гэта Хрыстус, a Хрыстус ёсць Панам, які паказвае нам шлях»¹²⁶ . Ведаем, што таксама для св. Аўгустына гэты пераход быў адначасова драматычным і вызваляльным; ён паверыў у Пісанні, якія напачатаку здаваліся яму вельмі неаднастайнымі, a часам поўнымі недарэчнасцяў, менавіта дзякуючы ўзнясенню на іншы ўзровень праз тыпалагічную інтэрпрэтацыю, якой навучыўся ад св. Амброзія, паводле якога ўвесь Стары Запавет – гэта дарога да Езуса Хрыста. У выпадку св. Аўгустына ўзнясенне над літарай зрабіла верагоднай саму літару і дазволіла яму нарэшце знайсці адказ на глыбокі неспакой яго душы, якая прагнула праўды праўды¹²⁷ . 

 Унутраная еднасць Бібліі 

39. Вялікая Традыцыя Касцёла вучыць нас заўважаць у пераходзе ад літары да духу таксама еднасць усяго Святога Пісання, бо адно ёсць Слова Божае, скіраванае да нашага жыцця, якое няспынна заклікае нас да навяртання¹²⁸ . Бяспечным правадніком для нас у гэтым з’яўляюцца словы Хугона з Сан-Віктора: «Усё Святое Пісанне для нас - адна кніга, а гэтай адной кнігай ёсць для нас Хрыстус, бо ўсё Святое Пісанне гаворыць пра Хрыста і спаўняецца ў Хрысце»¹²⁹ . Канешне, Біблія, якая разглядаеца з выключна гістарычнага або літаратурнага пункту гледжання, - гэта не проста кніга, але збор літаратурных тэкстаў, рэдакцыя якіх трывала больш за тысяча гадоў, і паасобныя кнігі якой не так лёгка распазнаць як частку цэлага; але існуюць бачныя сувязі паміж імі. Гэта ўжо датычыць зместу Бібліі Ізраэля, якую мы, хрысціяне, называем Старым Запаветам. І менавіта так ёсць, калі мы, хрысціяне, злучаем Новы Запавет і яго кнігі – быццам герменеўтычны ключ – з Бібліяй Ізраэля, інтэрпрэтуючы яе як дарогу да Хрыста. У Новым Запавеце ўвогуле не выкарыстоўваецца азначэнне «Пісанне» (пар. Рым 4, 3; 1 П 2, 6), але «Пісанні» (пар. Мц 21, 43; Ян 5, 39; Рым 1, 2; 2 П 3, 16), «якія аднолькава як цэласнасць будуць затым лічыць адзіным словам Бога, скіраваным да нас»¹³⁰ . Гэта выразна паказвае, што менавіта асоба Хрыста надае еднасць усім «Пісанням» у сувязі з адзіным «Словам». Такім чынам можам зразумець, што кажа Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum у № 12, калі ўказвае на ўнутраную еднасць усёй Бібліі як на галоўны крытэрый для правільнай герменеўтыкі веры. 

 Сувязь паміж Старым і Новым Запаветам 

40. Што датычыць еднасці Пісанняў у Хрысце неабходна, каб таксама як тэолагі, так і пастыры ўсведамлялі сувязь паміж Старым і Новым Запаветам. Перадусім відавочна, што сам Новы Запавет прызнае Стары Запавет Божым словам i таму прымае аўтарытэт Пісанняў габрэйскага народу¹³¹ . Прызнае іх implicite, карыстаючыся той самай мовай i звяртаецца часта да фрагментаў гэтых Пісанняў. Прызнае іх выразна, бо цытуе шмат яго фрагментаў і выкарыстоўвае іх у аргументацыі. Такім чынам аргументацыя, якая абапіраецца на тэкстах Старога Запавету з’яўляецца ў Новым Запавеце галоўнай каштоўнасцю, якая пераўзыходзіць чыста людское разуменне. У чацвёртым Евангеллі Езус сцвярджае, што «Пісання нельга адхіліць» (Ян 10, 35), a св. Павел удакладняе ў прыватнасці, што Аб’яўленне Старога Запавету надалей актуальнае для нас, хрысціянаў (пар. Рым 15, 4; 1 Кар 10, 11)¹³² . Больш за тое сцвярджаем, што «Езус з Назарэта быў габрэем, а Святая Зямля – гэта родная зямля Касцёла»¹³³ ; карані хрысціянства знаходзяцца ў Старым Запавеце і хрысціянства заўсёды жывіцца з гэтых каранёў. Таму здаровае хрысціянскае вучэнне заўсёды адкідвала ўсялякія новыя формы маркіянізму, які рознымі спосабамі супрацьпастаўляе Стары Запавет Новаму¹³⁴ . 

Акрамя таго сам Новы Запавет кажа пра сваю згоднасць са Старым і абвяшчае, што ў таямніцы жыцця, смерці i ўваскрасення Хрыста святыя Пісанні габрэйскага народу знайшлі сваё дасканалае спаўненне. Аднак трэба заўважыць, што паняцце спаўнення Пісанняў складанае, бо змяшчае тры вымярэнні: асноўны аспект працягласці Аб’яўлення Старога Запавету, аспект парушэння працягласці, а таксама аспект спаўнення i трансцэндэнтнасці. У сэнсе намеру таямніца Хрыста – гэта працяг ахвярнага культу Старога Запавету; аднак яна здзяйснялася вельмі незвычайным чынам, што адпавядае прадказанням многіх прарокаў, і такім чынам дасягнула дасканаласці, якая ніколі раней не была дасягнута. У Старым Завеце існуюць шматлікія напружанні паміж аспектамі інстытуцыянальнымі і прароцкімім. Пасхальная таямніца Хрыста цалкам згодная – аднак непрадказальным чынам – з прароцтвамі і прататыпамі Пісанняў; але змяшчае выразныя аспекты адсутнасці працягласці з увагі на інстытуцыі Старога Запавету. 

 41. Дадзеныя разважанні паказваюць неад’емную каштоўнасць Старога Запавету для хрысціянаў і адначасова падкрэсліваюць арыгінальнасць хрысталагічнага чытання. Касцёл ужо ў апостальскія часы, а пазней у жывой Традыцыі выразна ўказваў на еднасць Божага плану ў абодвух Запаветах праз пасрэдніцтва тыпалогіі, якая не мае арбітральнага характару, але ўпісана ў падзеі, якія прадстаўляе святы тэкст, а значыць адносіцца да ўсяго Пісання. Тыпалогія «распазнае ў Божых справах Старога Запавету прататыпы таго, што Бог здзейсніў у поўні часоў у Асобе свайго ўцелаўлёнага Сына»¹³⁵ . Таму хрысціяне чытаюць Стары Запавет у святле Хрыста, які памёр і ўваскрос. Тыпалагічнае чытанне адкрывае глыбокі змест Старога Запавету адносна Новага, аднак нельга забываць, што ён захоўвае сваю каштоўнасць Аб’яўлення, пацверджанага самім нашым Панам (пар. Мк 12, 29-31). Таму «таксама Новы Запавет патрабуе, каб ён чытаўся ў святле Старога. Гэта пастаянна рабіла старажытная хрысціянская катэхеза (пар. 1 Кар 5, 6-8; 10, 1-11)»¹³⁶ . Таму сінадальныя Айцы сцвердзілі, што «габрэйскае разуменне Бібліі можа дапамагчы хрысціянам у разуменні і вывучэнні Пісанняў»¹³⁷ . 

«Новы Запавет схаваны ў Старым, а Стары адкрываецца ў Новым»¹³⁸  – так казаў пра гэта з вялікай мудрасцю св. Аўгустын. Таму важна, каб таксама ў пастырстве, як і ў акадэмічных кругах, адпаведна паказваць глыбокія адносіны паміж двума Запаветамі, згадваючы ўслед за св. Грыгорыем, што «тое, што абяцаў Стары Запавет, Новы Запавет паказаў; што той абвяшчае ўкрыта, той адкрыта вызнае як ужо рэальнае. Таму Стары Запавет – гэта прароцтва Новага Запавету; a найлепшым каментарыем да Старога Запавету ёсць Новы Запавет»¹³⁹ . 

 «Змрочныя» старонкі Бібліі 

42. У кантэксце адносін паміж Старым і Новым Запаветам Сінод разгледзеў таксама пытанне змрочных i цяжкіх, з увагі на апісанае ў іх насілле і немаральнасць, старонак Бібліі. У сувязі з гэтым трэба найперш памятаць, што біблійнае Аб’яўленне мае глыбокія карані ў гісторыі. Божы намер адкрываецца ў ёй паступова i рэалізуецца паволі на чарговых этапах нягледзячы на супраціў людзе. Бог выбірае народ і цярпліва яго выхоўвае. Аб’яўленне дастасавана да культурнага і маральнага ўзроўню аддаленых эпох, a значыць расказвае пра такія факты і звычаі, як напрыклад падступнаць, насілле, знішчэнне людзей, не кажучы выразна, што яны з’яўляюцца амаральнымі; тлумачыць гэта гістарычны кантэкст, але такія рэчы могуць уражваць сённяшняга чытача, асабліва, калі забываецца пра многія «змрочныя» паводзіны людзей, якіх заўсёды хапала на працягу стагоддзяў і хапае таксама ў наш час. У Старым Запавеце прадказанне прарокаў скіравана супраць усялякага віду несправядлівасці і насілля, групавога ці індывідуальнага, i такім чынам становіцца прыладаю выхавання, якую Бог дае свайму народу як падрыхтоўку да Евангелля. Таму было б памылкай не зважаць на тыя фрагменты Пісання, якія здаюцца нам праблематычнымі. Наадварот трэба разумець, што чытанне гэтых старонак патрабуе здабывання адпаведных ведаў праз фармацыю, чытаючы тэксты ў іх гісторыка-літаратурным кантэксце і ў хрысціянскай перспектыве, для якой канчатковым герменеўтычным ключом з’яўляецца «Евангелле, а таксама новая запаведзь Езуса Хрыста, рэалізаваная ў Пасхальнай таямніцы»¹⁴⁰ . Таму заахвочваю навукоўцаў i пастыраў дапамагаць усім вернікам пазнаваць і гэтыя старонкі, што дазволіць адкрыць іх значэнне ў святле таямніцы Хрыста. 

 Хрысціяне і юдэі адносна святых Пісанняў 

43. Разважаючы пра цесную сувязь Новага Запавету са Старым, натуральна ўвага скіроўваецца на асаблівую сувязь, якая з гэтага нараджаецца, сувязь паміж хрысціянамі і юдэямі, пра якую ніколі нельга забываць. Ян Павел II сказаў юдэям, што яны - «нашыя „умілаваныя браты” ў веры Абрагама, нашага патрыярха»¹⁴¹ . Канешне, гэтае сцвярджэнне не азначае абыякавасці да парушэння працягласці, пацверджанай у Новым Запавеце, да інстытуцый Старога Запавету, а тым больш да спаўнення Пісанняў у таямніцы Езуса Хрыста, прызнанага Месіяй і Сынам Божым. Аднак гэтая глыбокая і радыкальная розніца не павінна выклікаць узаемнай варожасці. Прыклад св. Паўла (пар. Рым 9-11) паказвае, што наадварот пастава прыняцця, павагі і любові да габрэйскага народу - гэта адзіная сапраўды хрысціянская пастава ў гэтай сітуацыі, якая таямнічым чынам з’яўляецца часткай цалкам станоўчага Божага плану¹⁴² . Св. Павел сцвярджае, што габрэі адносна «выбрання – ўмілаваныя дзеля айцоў. Бо дары і пакліканне Божае нязменныя» (Рым 11, 28-29). 

Больш за тое, св. Павел апісвае вельмі сцісла адносіны паміж хрысціянамі і юдэямі, карыстаючыся прыгожым вобразам аліўкавага дрэва: параўноўвае Касцёл язычнікаў да дзікай аліўкі, прышчэпленай да шляхетнага аліўкавага дрэва, якім ёсць народ Запавету (пар. Рым 11, 17-24). Таму мы жывімся з тых самых духоўных каранёў. Сустракаемся як браты – браты, адносіны якіх у пэўныя перыяды гісторыі былі напружаныя, але цяпер актыўна ўдзельнічаюць у будаванні мастоў трывалага сяброўства¹⁴³ . Папа Ян Павел II сказаў: «Нас многае яднае. Вельмі шмат можам разам зрабіць для спакою і справядлівасці, каб пабудаваць больш людскі і братэрскі свет »¹⁴⁴ . 

Хачу яшчэ раз пацвердзіць, што вельмі каштоўным для Касцёла з’яўляецца дыялог з юдэямі. Было б добра, каб там, дзе ёсць нагода, ствараць магчымасць, таксама публічна, для сустрэчы і канфрантацыі, што спрыяла б паглыбленню ўзаемнага пазнання, узаемнай павагі, а таксама супрацоўніцтву, уключна з даследаваннем Святога Пісання. 

 Фундаментальная інтэрпрэтацыя Святога Пісання 

44. Разважанні на тэму біблійнай герменеўтыкі ў яе розных аспектах, якія мы вялі дагэтуль, дазваляюць нам разгледзець праблему фундаментальнай інтэрпрэтацыі Святога Пісання¹⁴⁵ , якая шматразова закраналася падчас сінадальных дэбатаў. Папская Біблійная Камісія ў дакуменце Інтэрпрэтацыя Бібліі ў Касцёле сфармуліравала адносна гэтага важныя ўказанні. У сувязі з гэтым хацеў бы звярнуць асаблівую ўвагу на тыя спосабы чытання, якія не шануюць аўтэнтычнай натуры святога тэксту, даючы пачатак суб’ектыўным i арбітральным інтэрпрэтацыям. «Літаральнасць», якую абараняе фундаментальнае чытанне, на самой справе з’яўляецца здрадай як даслоўнага сэнсу, так і духоўнага, адкрываючы дарогу рознага тыпу інструменталізацыі, напрыклад, пашыраючы антыкасцёльную інтэрпрэтацыю Пісанняў. Праблематычны аспект фундаментальнага чытання заключаецца ў тым, што «адмаўленне разглядаць гістарычны характар біблійнага Аб’яўлення выклікае няздольнасць цалкам прыняць праўду пра Уцелаўленне. Фундаменталізм не зважае на цесную сувязь таго, што Божае, з тым, што чалавечае ў адносінах з Богам. <...> З гэтай прычыны ён схільны лічыць біблійны тэкст як бы прадыктаваным Духам, слова за словам, і не прызнае, што Божае слова было сфармуліравана ў мове і фразеалогіі, абумоўленых дадзенай эпохай»¹⁴⁶ . Наадварот, хрысціянства бачыць у словах адзінае Слова, сам Logos, які адкрывае сваю таямніцу праз гэтую разнастайнасць i рэальнасць чалавечай гісторыі¹⁴⁷ . Сапраўдным адказам на фундаментальную інтэрпрэтацыю з’яўляецца «чытанне Святога Пісання, прасякнутае верай». Практыкаванае са старажытных часоў у Традыцыі Касцёла, яно шукае збаўчай праўды для жыцця кожнага верніка і для Касцёла. Такое чытанне прызнае гістарычную каштоўнасць біблійнай традыцыі. Менавіта з увагі на гэтую каштоўнасць гістарычнага сведчання яно прагне нанова адкрыць жывое значэнне святых Пісанняў для жыцця сённяшняга верніка»¹⁴⁸ , не забываючы пра чалавечае вымярэнне натхнёнага тэксту і пра яго літаратурныя жанры. 

 Дыялог паміж пастырамі, тэолагамі і экзэгетамі 

45. Аўтэнтычная герменеўтыка веры мае пэўныя важныя вынікі ў сферы пастырскай дзейнасці Касцёла. Менавіта ў гэтай сферы сінадальныя Айцы парэкамендавалі, напрыклад, больш частыя кантакты паміж пастырамі, экзэгетамі і тэолагамі. Было выказана пажаданне, каб Канферэнцыі Біскупаў паспрыялі гэтым сустрэчам «з мэтаю паглыблення еднасці ў служэнні Божаму слову»¹⁴⁹ . Такога тыпу супрацоўніцтва дапаможа ўсім лепш выконваць сваю працу дзеля дабра ўсяго Касцёла. Па сутнасці, калі глядзець з перспектывы пастырскай працы, гэта азначае, таксама для навукоўцаў, падыход да святога тэксту як да таго, які мае характар навіны, з якой Пан звяртаецца да людзей дзеля іх збаўлення. Таму, як кажа Дагматычная канстытуцыя Dei Verbum, «экзэгеты і іншыя рупліўцы святой тэалогіі павінны цесна аб’ядноўваць свае сілы і прыкладаць намаганні, каб пад кіраўніцтвам святога Настаўніцкага Інстытута Касцёла і з выкарыстаннем адпаведных дапаможных сродкаў Святое Пісанне так даследавалася і выкладалася, каб усе шматлікія слугі Божага слова маглі забяспечыць Божаму народу плённы спажытак Пісання, які б асвятляў дух, умацоўваў волю і запальваў у людскіх сэрцах любоў да Бога»¹⁵⁰ . 

 Біблія і экуменізм 

46. Сінод, усведамляючы тое, што падмуркам Касцёла ёсць Хрыстус, Божае Слова, якое сталася целам, звярнуў увагу на прынцыповую ролю біблійных даследаванняў у экуменічным дыялогу, які мае на мэце поўнае выражэнне еднасці ўсіх веруючых ў Хрыста¹⁵¹ . У самім Святым Пісанні знаходзім гарачую малітву Езуса да Айца, каб Яго вучні былі адно, каб свет паверыў (пар. Ян 17, 21). Усё гэта ўмацоўвае нас у перакананні, што сумеснае слуханне і разважанне Пісанняў дазваляе нам жыць у сапраўднай еднасці, хоць яшчэ яна няпоўная¹⁵² ; «таму супольнае слуханне Пісанняў заахвочвае да дыялогу любові і прычыняецца да паглыблення дыялогу праўды»¹⁵³ . Супольнае слуханне Божага слова, практыкаванне lectio divina Бібліі, захапленне навізной Божага слова, якое ніколі не старэе і не заканчваецца, перамаганне нашай глухаты на гэтыя словы, якія не згаджаюцца з нашымі меркаваннямі або прадузятасцю, слуханне i даследаванне яго ў супольнасці веруючых усіх часоў – усё гэта з’яўляецца дарогай, якую трэба прайсці, каб дасягнуць адзінства веры як адказу на слуханне Слова¹⁵⁴ . З гэтага пункту гледжання сапраўды знамянальным было выказванне Другога Ватыканскага Сабору: «Святыя Словы з’яўляюцца ў гэтым дыялогу [экуменічным] надзвычайным сродкам у магутных Божых руках для дасягнення той еднасці, якую Збаўца прапануе ўсім людзям»¹⁵⁵ . Таму прысвячэнне больш часу на вывучэнне, абмен думкамі і экуменічныя набажэнствы Божага слова, з ушанаваннем існуючых правіл і розных традыцый, гэта добрая справа¹⁵⁶ . Такія набажэнствы служаць экуменізму, а калі перажываюцца згодна з іх праўдзівым значэннем, з’яўляюцца важнымі хвілінамі аўтэнтычнай малітвы, у якой можна прасіць Бога прыспешыць надыход жаданага дня, у якім усе зможам прыступіць да таго самага стала і піць з аднаго келіха. Хоць арганізаванне такіх сустрэч слушная справа і годная пахвалы, аднак трэба зважаць, каб яны не прапаноўваліся вернікам замест удзелу ў св. Імшы ў абавязковыя святочныя дні. 

У даследаванні i малітве выразна заўважаем аспекты, якія трэба паглыбіць і якія нас яшчэ аддаляюць, як напрыклад, зразуменне аўтарытарнага суб’екту інтэрпрэтацыі ў Касцёле, а таксама галоўную ролю Настаўніцкага Інстытута Касцёла¹⁵⁷ . 

Акрамя таго, хацеў бы падкрэсліць тое, што сказалі Айцы Сіноду пра значэнне перакладаў Бібліі на розныя мовы ў гэтай экуменічнай справе. Ведаем, што пераклад тэксту не з’яўляецца чыста механічнай справай, але ў пэўным сэнсе гэта частка працэсу інтэрпрэтацыі. Наконт гэтага шаноўны Ян Павел ІІ сказаў: «Хто памятае, што дыскусіі вакол Святога Пісання значна прычыніліся да падзелаў, асабліва на Захадзе, зможа зразумець, якім важным крокам наперад з’яўляюцца такія сумесныя пераклады»¹⁵⁸ . Таму падтрымка сумесных перакладаў Бібліі адносіцца да экуменічнай дзейнасці. Хачу падзякаваць усім, хто ўдзельнічае ў гэтай важнай дзейнасці і заахвочваю іх працягваць гэтую справу. 

 Наступствы для вывучэння тэалогіі 

47. Іншым вынікам адпаведнай герменеўтыкі веры ёсць неабходнасць паказаць яе вынікі ў сферы экзэгетычнай і тэалагічнай фармацыі, асабліва тых, хто з’яўляецца кандыдатамі да святарства. Трэба паклапаціцца аб тым, каб вывучэнне Святога Пісання было сапраўды душой тэалогіі, бо ў ім пазнаецца Божае слова, якое сёння прамаўляе да свету, да Касцёла і да кожнага асабіста. Важна, каб указаныя ў № 12 Дагматычнай канстытуцыі Dei Verbum крытэрыі сапраўды браліся пад увагу і паглыбляліся. Трэба асцерагацца канцэпцый навуковых даследаванняў, якія лічацца нейтральнымі адносна Святога Пісання. Таму акрамя вывучэння моў, на якіх была напісана Біблія, а таксама адпаведных метадаў інтэрпрэтацыі, студэнты павінны развіваць глыбокае духоўнае жыццё, што дазволіць ім зразумець сябе, і што Пісанне можна зразумець толькі тады, калі ім жывеш. 

У гэтай перспектыве рэкамендую, каб вывучэнне Божага слова, пераказанага і напісанага, заўсёды адбывалася ў глыбокім касцёльным духу, належным чынам улічваючы ў акадэмічнай фармацыі выказванні на гэтую тэму Настаўніцкага Інстытута, які «не вышэйшы за Божае слова, але служыць яму, навучаючы толькі таму, што было перададзена. З Божага наказу і з дапамогай Духа Святога ён пабожна слухае Божае слова, свята захоўвае, верна тлумачыць яго»¹⁵⁹ . Таму трэба клапаціцца аб тым, каб даследаванню спадарожнічала ўсведамленне таго, што «Святая Традыцыя, Святое Пісанне і Настаўніцкі Інстытут Касцёла паводле наймудрэйшай задумы Божай настолькі звязаны і злучаны паміж сабой, што без аднаго няма і другога»¹⁶⁰ . Таму выказваю пажаданне, каб згодна з вучэннем Другога Ватыканскага Сабору вывучэнне Святога Пісання, чытанага ў еднасці паўсюднага Касцёла, сапраўды стала як бы душой тэалагічнага даследавання¹⁶¹ . 

 Святыя і інтэрпрэтацыя Пісання 

48. Інтэрпрэтацыя Святога Пісання не была б поўнай, калі б мы не выслухалі таксама тых, хто сапраўды жыў Божым словам, гэта значыць святых¹⁶² . Сапраўды, «viva lectio est vita bonorum»¹⁶³ . Найглыбейшая інтэрпрэтацыя Пісання паходзіць ад тых, хто дазволіў Божаму слову фарміраваць сябе праз яго слуханне, чытанне і глыбокае разважанне. 

Несумненна, невыпадкова вялікія духоўнасці, якімі адзначаецца гісторыя Касцёла, нарадзіліся дзякуючы выразнаму аднясенню да Пісання. Я думаю, напрыклад, пра св. Антонія абата, якога ўзрушылі словы Хрыста: «Калі хочаш быць дасканалым, ідзі, прадай маёмасць сваю і раздай убогім, і будзеш мець скарб у нябёсах; пасля прыходзь і ідзі за Мною» (Мц 19, 21)¹⁶⁴ . Не менш пераканаўчы і св. Базыль Вялікі, які ў творы Moralia задае пытанне: «Што з’яўляецца ўласцівасцю веры? Поўная і цвёрдая ўпэўненасць у праўдзе слоў, натхнёных Богам. <...> Што з’яўляецца ўласцівасцю верніка? Выхаванне сябе з той выключнай упэўненасцю паводле слоў Пісання, каб не адважыцца штосьці адняць або дадаць»¹⁶⁵ . Св. Бэнэдыкт у сваёй Рэгуле паказвае Святое Пісанне як «найпрасцейшую норму жыцця чалавека»¹⁶⁶ . Св. Францішак Асізскі, як піша Тамаш з Чэлана, «чуючы, што вучні Хрыста не павінны мець ні золата, ні срэбра, ні грошай, не браць у дарогу торбы, хлеба і кія, і не мець сандалей, ні двух вопратак <...> адразу ж закрычаў, радуючыся ў Духу Святым: Гэтага хачу, аб гэтым прашу, гэта жадаю чыніць усім сэрцам!»¹⁶⁷  Св. Клара з Асізі дакладна наследуе жыццё Францішка: «Вось рэгула закону ўбогіх сясцёр: захоўваць святое Евангелле Пана нашага Езуса Хрыста»¹⁶⁸ . А св. Дамінік Гусман «усюды ў словах і чынах быў евангельскім мужам»¹⁶⁹  і хацеў, каб такімі былі таксама яго браты-казнадзеі - «евангельскімім людзьмі»¹⁷⁰ . Св. Тэрэза ад Езуса, кармэлітанка, якая ў сваіх творах няспынна звяртаецца да біблійных вобразаў, каб растлумачыць свой містычны досвед, успамінае, што сам Езус ёй аб’яўляе, што «усё зло свету нараджаецца з адсутнасці выразнага пазнання праўды Святога Пісання¹⁷¹ . Св. Тэрэза ад Дзіцятка Езус адкрывае ў Любові сваё асабістае пакліканне падчас разважання Пісанняў, асабліва раздзелаў 12 i 13 Першага паслання да Карынцянаў¹⁷² . Гэтая святая кармэлітанка апісвае захапленне Святым Пісаннем: «Ледзь скірую позірк на святое Евангелле, адразу ж дыхаю водарам жыцця Езуса і ведаю, у які бок бегчы»¹⁷³ . Кожны святы ёсць як бы промнем святла, які выходзіць з Божага слова. Тут маем на ўвазе таксама св. Ігнацыя Лаёлу і яго пошук праўды, а таксама духоўнае распазнанне; св. Ян Боска i яго захапленне выхаваннем моладзі; св. Ян Марыя Віянэй і яго разуменне велічы святарства як дару і задання; св. Пій з П’етральчына, які быў прыладаю Божай міласэрнасці; св. Юзаф Марыя Эскрыва і яго прапаведаванне пра паўсюднае пакліканне да святасці; бл. Тэрэза з Калькуты, місіянерка Божай любові да самых малых; а таксама мучанікаў нацызму і камунізму, прадстаўленых, з аднаго боку, св. Тэрэзай Бэнэдыктай ад Крыжа (Эдытай Штайн), кармэлітанскай манашкай, а з другога – бл. Алаізіем Стэпінакам, кардыналам, арцыбіскупам Загрэба. 

 49. Пэўным чынам святасць, звязаная з Божым словам, упісваецца так у прароцкую традыцыю, у якой Божае слова карыстаецца жыццём прарока. У гэтым сэнсе святасць у Касцёле – гэта герменеўтыка Пісання, ад якой ніхто не можа адмовіцца. Той самы Дух Святы, які натхніў святых аўтараў, пабуджае святых аддаць жыццё дзеля Евангелля. Вучыцца ў іх – надзейны шлях да жывой і плённай герменеўтыкі Божага слова. 

Непасрэднае сведчанне гэтай сувязі паміж Божым словам і святасцю мы мелі падчас XII Сінадальнага Сходу, калі 12 кастрычніка 2008 года на плошчы св. Пятра адбывалася кананізацыя чатырох новых святых: прэзбітэра Каетана Эрыка, заснавальніка манаскай супольнасці Місіянераў Найсвяцейшага Сэрца Езуса і Марыі; маці Марыіі Бэрнарды Бютлер, якая нарадзілася ў Швейцарыі, місіянеркі Эквадора і Калумбіі; сястры Альфонсы ад Беззаганнага Зачацця, першай кананізаванай святой, народжанай у Індыі; маладой свецкай эквадоркі Нарцызы ад Езуса Марсіліі Моран. Сваім жыццём яны далі свету і Касцёлу сведчанне няспыннай плённасці Евангелля Хрыста. Просім Пана, каб праз заступніцтва гэтых святых, кананізаваных менавіта ў дні сінадальнага Сходу, прысвечанага Божаму слову, нашае жыццё стала той «ураджайнай глебай», на якой Боскі Сейбіт можа сеяць слова, каб яно прынесла ў нас плён святасці у трыццаць, у шэсцьдзесят, у сто разоў (пар. Мк 4, 20).